Shenjat e infarktit të zemrës

 

Infarkt-i (aksidenti cerebrovaskular CVA apo ataku i trurit) ndodh kur një pjesë e trurit është e dëmtuar ose shkatërruar për shkak se ajo nuk furnizohet mirë me gjak.

A ka tipe të ndryshme infarktesh?

Janë 2 tipe kryesore të infarkteve: Infarkti ishemik dhe infarkti hemorragjik.

Infarkti ishemik

Infarkti  ishemi-k është tipi më i zakonshëm i infarkteve dhe shkaktohet nga bllokimi i enëve të gjakut që furnizojnë trurin. Kjo mund të jetë për shkak të “forcimimit” dhe ngushtimit të arterie-ve (arteriosklerozë), ose nga një mpiksje që bllokon një enë gjaku.

Një tip i infarktit ishemik është infarkti trombo-til. Ai shkaktohet nga një mpiksje gjaku (thrombus) në një nga arteriet e kokës ose qafës, e cila redukton ashpër rrjedhën e gjakut. Mpiksja e gjakut, mund të jetë shkak i depozitave të ndërtuara të yndyrës në enët e gjakut.

Një tjetër tip i infarktit ishemik është infarkti embolik, që ndodh kur një mpiksje gjaku që formohet diku në trup (p.sh. në dhomat e zemrës) kalon nga sistemi qarkullues për në tru. Mpiksja udhëtuese quhet emboli.

Infarkti hemorragjik

Lloji më i rëndë i infarkteve është infarkti hemorragjik. Ndodh kur një enë gjaku në tru plas, duke lejuar gjakun të pikojë dhe të dëmtojë një pjesë të trurit. Ekzistojnë 2 tipe: hemorragji subaraknoide, e cila ndodh në hapësirën rreth trurit; dhe hemorragji intracerebrale (tipi më i zakonshëm), i cili përfshin gjakderdhje-n brenda vetë indeve të trurit.

Cilat janë simptomat e një infarkti?

Simptomat e një infarkti zakonisht shfaqen papritmas. Fillimisht personi mund të ndihet i sëmurë dhe të duket i zbehtë. Më pas mund të ankohet për një dhimbje koke të papritur. Mund të ketë mpirje në fytyrë apo gjymtyrë, veçanërisht poshtë njërës anë të trupit. Mund të ndihet konfuz dhe të ketë probleme në të folur apo në të kuptuarin se çfarë është duke iu thënë.  Mund të ketë probleme të shikimit, vështirësi në ecje apo të mbajtjes së trupit në ekuilibër. Ndonjëherë ndodh edhe humbja e vetëdijes.

Në varësi të pjesës që është e dëmtuar në atë pjesë të trurit, një person mund të humbasë një ose më shumë nga funksionet e mëposhtme:

-Aftësinë për të kryer lëvizje;

-Të folurit;

-Pjesën vizuale;

-Koordinimin;

-Ekuilibrin;

-Kujtesën;

-Perceptimin.

Ka shenja paralajmëruese për infarktet?

Disa infarkte paraprihen nga infarkte të vogla apo të përkohshme –  infarkte të rastit ishem (TIAs). Infarktet e vogla ndodhin kur ka një mpiksje gjaku të përkohshëm dhe një pjesë e trurit nuk merr sasinë e nevojshme të gjakut.

Simptomat ndodhin shpejt dhe zakonisht për një kohë të shkurtër, për disa minuta deri në disa orë. Si infarkti, edhe simptomat ndryshojnë në varësi të pjesës së trurit që është prekur.

Shenjat paralajmëruese

Dobësi e papritur ose mpirje krahu, fytyre dhe këmbe në njërën anë të trupit;

-Vështirësi në të folur;

-Turbullim apo humbje të shikimit;

-Marramendje të pashpjegueshme, sidomos kur shoqërohet me ndonjë nga shenjat e mësipërme;

-Dizekujlibër ose rënie e papritur;

-Dhimbje koke (zakonisht e rëndë dhe e papritur);

-Konfuzion.

Ndërsa simptomat e TIA-s janë të ngjashme me ato të një infarkti, ato zakonisht janë të përkohshme dhe të kthyeshme.

Megjithatë, infarktet e vogla nuk duhet të injorohen sepse njerëzit që kanë patur një infarkt të përkohshëm kanë më shumë mundësi që të kenë një infarkt tjetër.

Është e rëndësishme që të takoni menjëherë doktorin kur shenjat paralajmëruese të infarktit  shfaqen. Doktori do të vendosë nëse një infarkt, një infarkt i vogël apo një gjendje tjetër mjekësore e ngjashme me këto simptoma po ndodh, si krizë apo migrenë.

Cilat janë faktorët e rrezikshëm të një infarkti?

Sa më i moshuar që të jeni aq më i madh është rreziku për të patur një infarkt. Megjithatë, një numër i konsiderueshëm i të rinjve dhe i moshës së mesme kanë patur infarkte. Meshkujt që kanë diabet janë më të predispozuar ndaj infarktit. Njerëzit që kanë patur infarkte të mëparshme kanë më shumë mundësi që të kenë një tjetër infarkt.

Konsumimi i alkool-it, duhanit dhe të qenit mbipeshë (kolesterol-i i lartë në gjak rrit presionin e gjakut dhe sëmundjet e arterieve), rrisin mundësinë e të pasurit të një infarkti. Infarkti është një sëmundje vaskulare, kështu që ndan shumë faktorë të rrezikshëm me sëmundjen koronare vaskulare (të njohur si sëmundja e arteries koronare).

Një tjetër faktor i rrezikshëm është një lloj rrahje zemre e parregullt e njohur si fibrilacion atrial (FA). Gjithashtu, disa ilaçe rrisin rrezikun e infarkteve.

Si mund ta reduktoj rrezikun e një infarkti?

Ndryshimet fizike që shkaktojnë një infarkt zakonisht duan shumë vite që të përmirësohen. Shumë njerëz janë të lindur me rrezik më të lartë për të pasur një infarkt. Mosha, gjinia, rraca, janë faktorë rreziku që nuk mund të ndryshojnë.

Presioni i lartë i gjakut, sëmundjet e zemrës, infarktet e vogla dhe depozitat e ndërtuara të yndyrës (kolesteroli në muret e arterieve), janë faktorë rreziku të cilat mund të reduktohen nga ndryshimi i mënyrës së jetesës dhe kujdesi i mirë shëndetësor.

Si mund të reduktojmë rrezikun e një infarkti

Vizitohuni rregullisht për kontrolle të presioni të gjakut dhe mjekime të përshtatshme;

-Ndaloni duhanin;

-Reduktoni konsumimin e alkoolit;

-Ushtrohuni rregullisht. Ushtrime për forcimin e zemrës dhe rregullimin e qarkullimit të gjakut (kjo gjithashtu ndihmon në humbje të peshës);

-Ndiqni një dietë të shëndetshme;

-Kontrolloni kolesterolin në gjak;

-Kontrolloni diabet-in, nëse keni.

Si diagnostikohet një infarkt?

Konfirmimi i diagnozës dhe trajtimi i hershëm i infarkteve pothuajse gjithmonë bëhet në spital. Një diagnozë e hershme bëhet duke vlerësuar simptomat, duke parë historinë mjekësore tuajën dhe nëpërmjet kryerjes së testeve.

Testet që mund të rekomandohen

Tomografi e kompjuterizuar (CT): me rreze-X të veçanta, që prodhon 2  ose 3 fotografi dimensionale të çdo pjese të trupit.

Imazhet me rezonancë magnetike (MRI): ky test përdor një magnet të madh, valë radioje të energjisë së ulët dhe një kompjuter për të prodhuar 2 ose 3 piktura dimensionale të trupit.

Si kurohet një infarkt?

Nëse një infarkt ka ndodhur, trajtimi duhet të fillojë sa më shpejtë që të jetë e mundur për tu siguruar se nuk ka dëmtime të mëtejshme në tru. Në rastet e një infarkti ishemik, është e zakonshme që të jepet aspirinë për të reduktuar rrezikun e vdekjes apo të një infarkti të dytë.

Nëse shkaku i infarktit është një mpiksje, është i mundur  një administrim i shpejtë i disa ilaçeve për shpërbërjen e mpiksjeve, si: alteplase, që mund të parandalojë simptoma si paralizë. Megjithatë, ky nuk është një trajtim i përshtatshëm për të gjitha llojet e infarkteve dhe mund të rrisë rrezikun e infarktit hemorragjik, kështu që ka udhëzime strikte që përcaktojnë rrethanat në të cilat duhet përdorur.

Kur një infarkt ka dëmtuar përgjithmonë trurin, dëmtimi nuk mund të zhbëhet. Megjithatë, shumë simptoma mund të përmirësohen ndjeshëm në ditët në vazhdim pas një infarkti, sepse pjesët e trurit në periferi të një infarkti mund të shërohen. Gjithashtu, doktori mund të sugjerojë mënyra për të parandaluar infarkte në të ardhmen, përfshirë ndryshimet në jetesë, minimizimin e rreziqeve për një infarkt dhe marrjen e mjekimeve.

Në varësi të tipit dhe të shkakut të një infarkti, ilaçet antikoagulante (“hollues të gjakut”) mund të përcaktohen për të ndaluar krijimin e mpiksjeve të reja të gjakut, në mënyrë që të parandalojnë një infarkt në të ardhmen. Shembujt përfshijnë aspirinën.

Kur ka një bllokim në arterien e qafës, kirurgji-a mund të kryhet për të hequr bllokimin e ndërtuar dhe për të parandaluar një infarkt në të ardhmen.

Rehabilitimi pas një infarkti

Rehabilitim-i i suksesshëm pas një infarkti varet nga shumë faktorë, përfshirë shkallën e dëmtimit në tru, qëndrimin, aftësinë e ekipit të rehabilitimit, mbështetjen e familjes dhe shoqërisë. Si pasojë  e përparimeve në trajnim dhe rehabilitim, shumë njerëz që kanë pasur një infarkt janë në gjendje që të jetojnë një jetë të plotë. Për disa, rehabilitimi mjafton vetëm për disa javë, ndërsa për të tjerë mund të duhen disa muaj ose edhe vite.

Infarktet ndikojnë tek njerëzit në mënyra të ndryshme në varësi të tipit të infarktit dhe pjesës së dëmtuar të trurit. Shpesh aftësi të vjetra humbin, prandaj aftësi të reja duhen mësuar. Është po aq e rëndësishme për të ruajtur dhe përmirësuar gjendjen fizike kurdo që të jetë e mundur. Rehabilitimi duhet të fillojë sa më parë pas një infarkti dhe të vazhdojë edhe në shtëpi.

Rehabilitimi konsiston në tipe të ndryshme terapie ku përfshihen:

-Fizioterapi-a për të përmirësuar kontrollin e muskujve, koordinimin, dhe ekuilibrin;

-Terapia e të folurit dhe ritrajnimi i muskujve të fytyrës dhe gjuhës, ndihma me të ushqyerin dhe me çrregullimet në të gëlltitur;

-Terapia profesionale për të përmirësuar kordinimin sy-dorë dhe shkathtësitë e nevojshme për detyrat e përditshme jetësore si: larja dhe gatimi.

-Familja është gjithashtu e rëndësishme në procesin e rehabilitimit. Anëtarëve të familjes do t’ju kërkohet për të ndihmuar personin për të rifituar aftësitë e humbura duke i inkurajuar ata që të përdorin krahun ose këmbën e prekur, duke i ndihmuar në bisedim dhe duke i mësuar sesi të bëjnë detyrat e harruara, si: krehja e flokëve, përdorimi i një filxhani, thike dhe piruni.

***

Ataku i zemrës dhe ataku kardiak: Trajtimi emergjent

Simptomat e atakut të zemrës mund të jenë të buta dhe shumë njerëz e kuptojnë shumë vonë se ato kanë nevojë për ndihmë.

Simptomat më të zakonshme janë ndjenja e një presioni të rëndë ose ngushtimi, ose një parehatie të pazakonshme në qendër të kraharorit. Dhimbja ose ngushtimi mund të shpërndahet në shpatull, qafë ose krahë, ose mund të prekë fytin. Disa njerëz nuk përjetojnë parehati të kraharorit, por vetëm kanë simptoma në krahë dhe fyt. Të tjerët nuk kanë dhimbje në krahë, pasi krahët e tyre ndihen të rëndë.

Simptomat zakonisht zgjasin për më shumë se 15 minuta. Ato mund të ndalojnë dhe më pas të rikthehen. Personi mund të djersisë, të ndihet në siklet ose të ketë vështirësi në frymëmarrje.

Shumë njerëz që pësojnë atakun e zemrës, nuk duan ta pranojnë se janë në rrezik, ose ato mendojnë që nuk është serioze.

Çfarë duhet të bëni?

-Të thërrisni ambulancën;

-Të siguroheni që personi është duke pushuar, është ulur ose shtrirë;

-Jepini menjëherë gjysmë aspirine (përveç rasteve që ato janë alergji-kë);

-Nëse ndihen të zbehtë, shtrijini menjëherë; dhe

-Nëse për ndonjë arsye, ambulanca nuk mund të vijë menjëherë, dërgojeni personin menjëherë në spital. Mos e lini personin që ta ngasë vetë makinën.

Si mund ta dini nëse një person ka patur atakun kardiak?

-Personi është i pavetëdijshëm;

-Zemra e tyre ka pushuar së rrahuri;

-Ato ndalojnë së marri frymë;

-Lëkura e tyre bëhet e zbehtë; dhe

-Ju nuk ndjeni puls-in.

Çfarë duhet të bëni?

-Të telefononi ambulancën;

-Të veproni shpejt. Një person që ka patur atakun kardiak nuk do të mbijetojë përveçse në rastet kur gjaku fillon të pompojë dhe trupi merr furnizimin me oksigjen shumë shpejt; dhe

-Filloni reanimimin kardio-pulmonar (CPR). CPR përfshin frymëmarrjen gojë më gojë dhe masazh-in e jashtëm të zemrës nëpërmjet kraharorit.

***

Këshillat parandaluese të atakut të zemrës

Ataku i zemrës i referohet dëmtimit të zemrës që shkaktohet kur furnizimi i gjakut në pjesët e muskujve të zemrës është i bllokuar. Ataku i zemrës ndodh kur mungon furnizimi me gjak.

Kjo është zakonisht rezultat i 2 proceseve: zhvillimit të shumë pllakëzave yndyrore në muret e arterie-ve dhe formimit të mpiksjeve mbi njërën nga pllakat.

Trajtimi i dhënë në fillim, gjatë një ataku në zemër mund të ndihmojë për të shpërndarë mpiksjen, duke zvogëluar dëmtimin e muskulit të zemrës.

Faktorët e rrezikut që mund të ndikojnë

-Rritja e kolesterol-it në gjak;

-Obezitet-i;

-Diabet-i;

-Mungesa e aktivitetit fizik;

-Rritja e presionit të gjakut (hipertension);

-Pirja e duhanit; dhe

-Stresi.

Faktorët e rrezikut që nuk mund të ndryshojnë

-Mosha;

-Gjinia;

-Histori të mëparshme me sëmundjen e zemrës; dhe

-Histori familjare të sëmundjes së zemrës.

Mbajtja e kolesterolit në gjak dhe triglicerideve në nivel të ulët

Kolesteroli në gjak dhe triglceridet maten si pjesë e një vlerësimi të përgjithshëm të rrezikut të sëmundjes së zemrës. Ata mund të maten me një test të thjeshtë gjaku, e cila mund të organizohet nga mjeku. Në mënyrë ideale, në qoftë se jeni në rrezik të lartë të sëmundjeve të zemrës, një total niveli i kolesterolit të gjakut më pak se 4.0 mmol/l është i dëshirueshëm, edhe pse çdo reduktim i kolesterolit të lartë do të jetë me dobi. Pyet për këshilla të mëtejshme mjekun. Pikat kyçe janë:

-Ngrënia e sa më pak yndyrave;

-Mbajtja dhe arritja e një mase të shëndetshme trupore; dhe

-Të qëndruarit aktiv.

 

Si mund të konsumoj sa më pak yndyra?

-Përdorni sasi të vogla gjalpi;

-Shmangni yndyrat nga mishi;

-Hiqni lëkurën e pulës;

-Përdorni mish të pjekur në vend të mishit të skuqur;

-Hani djathë me përmbajtje të ulët yndyre;

-Përdorni qumësht me sasi të vogël yndyre;

-Shmangni ushqimet e shpejta dhe të skuqura; dhe

-Reduktoni sasinë e konsumimit të kekut, biskotave dhe çokollatave.

 

Si mund të mbaj një peshë të shëndetshme?

-Shmangni ushqimet që janë të pasura me yndyra; hiqni lëkurën e pulës dhe hani peshk rregullisht;

-Hani porcione të vogla;

-Reduktoni sheqerin dhe marrjen e alkool-it;

-Qëndroni fizikisht aktiv: zgjidhni aktivitete që ju pëlqejnë;

Nëse jeni mbipeshë, keni nevojë që të humbni peshë. Por, është e rëndësishme që ta bëni atë ngadalë dhe siç duhet. Shmangni dietat që premtojnë një rënie të shpejtë të peshës. Kërkoni këshillën nga mjeku ose dietologu.

Rregullat e përgjithshme për një ngrënie të shëndetshme

-Bëjini zarzavatet një pjesë të rëndësishme të ushqimit tuaj dhe hajini ato çdo ditë;

-Zgjidhni një bukë të pasur me drithëra në vend të një buke të bardhë;

-Hani më shumë drithëra dhe bishtajore;

-Përdorni vetëm sasi të vogla ushqimore;

-Përdorni produktet bulmetore që kanë sa më pak yndyra;

-Mundojuni që të hani peshk të paktën dy herë në javë, por sigurojuni që të mos jetë i skuqur;

-Shmangni yndyrat dhe ëmbëlsirat;

-Përdorni sasi të vogël gjalpi;

-Përdorni ushqime të pjekura dhe të ziera;

-Reduktoni sasinë e kripës; dhe

-Pini sa më shumë ujë.

Pse është i rëndësishëm kontrolli i diabetit?

Njerëzit me diabet kanë një shans më të madh të zhvillimit të sëmundjes së zemrës sesa njerëzit që nuk kanë diabet. Diabeti mund të prekë enët që furnizojnë zemrën me gjak. Puna me mjekun tuaj për organizimin e një plani për të kontrolluar diabetin është hapi i parë për ruajtjen e zemrës.

Shumë ndryshime të jetesës ndihmojnë në mbajtjen e një zemre të shëndetshme (siç janë dieta dhe të ushtruarit e rregullt) dhe janë të rëndësishme në kontrollin e diabetit. Ndonjëherë mjekimet janë të nevojshme. Pyesni mjekun tuaj.

Pse duhet të jem fizikisht aktiv?

Njerëzit aktivë kanë më pak atake të zemrës dhe kanë më shumë mundësi rikuperimi sesa njerëzit joaktivë. Ato gjithashtu ndihen mirë, më pak të lodhur dhe e përballojnë më mirë stresin. Aktiviteti i rregullt ndihmon në kontrollimin e peshës dhe në zvogëlimin e niveleve të kolesterolit në gjak.

Duhet të kini si qëllim që të bëni pothuajse çdo ditë 30 minuta aktivitet fizik. Nuk është e nevojshme që patjetër të shkoni në palestër. Edhe ecja e shpejtë për gjysmë ore është shumë përfituese. Zbuloni aktivitete fizike që shijoni më shumë.

Pse është i rëndësishëm presioni i gjakut?

Presioni i lartë i gjakut mund të dobësojë zemrën. Ai gjithashtu dëmton enët e gjakut. Nëse ato bllokohen atëherë do të përjetohet ataku i zemrës. Kontrolloni rregullisht presionin e gjakut, veçanërisht kur jeni të moshuar ose jeni duke marrë ilaçe (përfshirë këtu edhe pilulat kontraceptive), nëse jeni mbipeshë, keni diabet ose keni një histori familjare të sëmundjes së zemrës.

Për të mbajtur të ulët presionin e gjakut:

-Mbani një peshë të shëndetshme;

-Ushtrohuni rregullisht;

-Përdorni sa më pak kripë; dhe

-Nëse pini alkool, pini në sasi të moderuara.

Si ndikon duhani në zemrën time?

Nëse pini duhan, shanset tuaja për atak të zemrës janë 2 deri në 3 herë më të mëdha sesa jo duhanpirësit dhe jeni më shumë në rrezik ndaj atakeve të tjera dhe shumë sëmundjeve të tjera.

Duhani gjithashtu prek shëndetin e njerëzve përreth jush. Nëse ndaloni pirjen e duhanit, të gjitha rreziqet e përmendura më sipër reduktohen.

A duhet të shqetësohemi në lidhje me stresin?

Edhe pse është e qartë se faktorë të tillë si trashëgimia dhe mënyra e jetesës janë problemet kryesore, reagim-i i një personi ndaj stresit mund të kontribuojë gjithashtu për rrezikun e sëmundjeve të zemrës. Është e këshillueshme për shëndetin e përgjithshëm dhe mirëqenien për të kuptuar se çfarë gjërash shkaktojnë stres, dhe për të gjetur mënyra sesi ky stres duhet përballuar. Këtu janë disa këshilla për të mbajtur nën kontroll stresin:

-Identifikoni shkakun;

-Ushtrojuni rregullisht;

-Pushoni fizikisht dhe mentalisht;

-Bëni një ngrënie të shëndetshme; dhe

-Vendosni modele të rregullta të gjumit.