Cila prej trajtave del më e hershme në gjuhën shqipe? Arb apo Alb?

Nga  Luljeta Dushi

Me problemin e studimeve etimologjike ndër të tjerë, është marrë linguisti shqiptar Eqrem Çabej. Libri i tij Studime gjuhësore ka gjashtë vëllime: dy vëllimet e para përmbajnë studimet etimologjike në fushë të shqipes, të kryera gjatë dyzet vjetëve të punës intensive të prof. Çabejt; fashikulli i tretë përmban: Hyrjen në historinë e gjuhës shqipe, Parashtesat dhe Prapashtesat dhe Shumësin e singularizuar në gjuhën shqipe; vëllimi i katërt përfshin historinë e brendshme e të jashtme të gjuhës shqipe të shkruar nga Çabej; vëllimi i pestë i rezervohet vëzhgimeve dhe studimeve të kryera prej Çabejt mbi Buzukun dhe gjuhën e tij dhe vëllimi i gjashtë përmbledh shkrimet e Çabejt mbi folklorin, letërsinë, biseda për gjuhën shqipe, fjalë kujtimi për Aleksandër Xhuvanin, Maksimilian Lambercin, Norbert Joklin, Anxhelo Leotin, diskutime rreth kumtesave të kolegëve të tij në kongrese e evente të tjera për probleme të gjuhësisë ballkanike, të albanologjisë e të onomastikës.

Një vit pas numrit të parë të revistës ndërkombëtare të studimeve ballkanike Revue internationale des études balkaniques, më 1935, Çabej boton një studim nga fusha e dokeve dhe e zakoneve shqiptare- Sitten und Gebräuche der Albaner, punim që tërhoqi vëmendjen e dijetarëve mbi shumë pika të trajtuara, duke sjellë informacione të reja dhe duke zbatuar një metodë të qëndrueshme shkencore.

Më 1938, Çabej i rikthehet problemeve gjuhësore, letrare dhe kulturës shqiptare me botimin  e monografisë Për gjenezën e literaturës shqipe, që më 1939 doli broshurë më vete.

Në monografinë e tij, autori shkroi shumë probleme rreth emrit të popullit si p.sh. trajtat arbën, arbër, arbënesh, arbëresh, ku dy të parët emërtonin njëherë emrin e shqiptarëve, pastaj edhe vetë shqiptarët, e të dytët shënonin vetëm shqiptarët, emra të dalë nga femërorja arbëreshë-arbëneshë.

Emrat arbën, arbër ruajnë forma të forta përdorimi të dikurshëm të tyre në toponomastikën e vendit: Arbona-katund në Tiranë, Arbënesh-një katund në Krajë, Arbënesh-fshati i shqiptarëve të Zarës në Dalmaci; forma me arb-dëshmohet në Iliri: Arbon, Arbonios, Arbonitis; te bizantinët gjejmë Albanos, Albania sipas Çabejt forma savante, ndërsa trajta e përdorur në popull është vetëm Arbanitis, sot Arvanit.

Përballë trajtave me temën –arb, forma me Alb, na del shumë herët në truallin shqiptar, që në shekullin II pas Krishtit shënohet te gjeografi Ptolemaios-Albanos.

Le të shohim shpjegimet e grupeve të trajtave Arb, Alb; cila prej tyre del më e hershme? Holger Pedersen e gjen më të vjetër formën Arb, kurse trajtat me Alb i sheh sekondare, të dala nga format Arb të ndryshuara mbi bazën e analogjisë me emra gjeografikë me –alb. Për hershmërinë më të madhe të trajtave me –Arb flet edhe ruajtja e tyre në ditët e sotme në gjuhët e popujve fqinjë, në serbokroatisht përdoret Arbanas me ngjitjen e sufiksit –in: Arbanasin, prapashtesën as të të cilave, linguisti kroat Petar Skok (Fjalori etimologjik i kroatishtes ose i serbishtes ), e gjen me burim shqiptar, ndërsa Raban nga Arban ishte forma serbe e mesjetës. Shqiptarët e diasporës në jug të Italisë dhe në disa ishuj të Greqisë njohin vetëm Arbër, Arbëresh; enklava e vogël e shqiptarëve pranë Zarës në Dalmaci, lagjen e tyre e quajnë Arbnesh, as ata emrin shqiptar nuk e njihnn.

          Ndërkohë, te Fjalori etimologjik i Gustav Meyer-it, shohim interpretimin që i bën pikërisht fjalës arbër: m. arbëresh m. arbënor m. “shqiptar”. Afërsisht arbërisht arbënisht “shqip”. Arbëni arbëri f. “Shqipëri”. Kështu emërtohen shqiptarët në Greqi dhe Itali, për të cilët emërtimi shqip, shqipëtar është krejt i panjohur. Në Shqipërinë e mirëfilltë kështu emërtohen banorët e bregdetit në veri të Korfuzit dhe të prapatokës së tij , rrethet e Vlorës, Kurveleshit etj., që i përgjigjen afërsisht Kanonisë së vjetër, Kjo zonë quhet edhe Labëri Lapëri, çka është një metatezë sipas ligjit fonetik të sllavishtes i *albëri për arbëri.

Emri me të cilin sot quhen shqiptarët është më i vonë e rrjedh nga një emër familjeje, që qysh më 1368 në Drisht quhej Schibudar, Schepuder, Schapudar, Scapuder (Milan Sufflay, 1879-1931, historian dhe politikan kroat, i cili është një ndër themeluesit e Albanologjisë). Emrat me të cilët thirren popujt, të shumtën e herës dalin të errët e burojnë zakonisht prej ndonjë fisi të vogël të tyre, me të cilin sot gjermanët e quajnë veten e tyre- aleman: burimi i emrave serb, kroat është mjaft i errët. Emrin shqiptar G. Meyer-i (1850-1900, gjuhëtar gjerman, studiues i gjuhëve indoevropiane, një nga albanologët më të rëndësishëm që provoi se gjuha shqipe i përket familjes indoevropiane) e shpjegoi “banorë shkrepash ose malesh” më vonë e nxirrte prej latinishtes excipere me vështrim kuptoj; mbi këtë mendim mbështet shpjegimin e vet edhe G. Vajgand-i (1860-1930, gjuhëtar ballkanolog gjerman. Njihet sidomos si studiues i gjuhës rumune. Hartoi atlasin e parë dialektor të kësaj gjuhe. U mor edhe me studimin e gjuhëve të tjera të Evropës juglindore, sidomos me shqipen dhe me bullgarishten. Dukuritë e përbashkëta të këtyre gjuhëve i lidhi me një substrat të përbashkët trak. Gustav Vajgand-i qe përfaqësuesi kryesor i tezës se shqipja buron nga trakishtja. Këtë tezë e shkroi në artikullin : A janë shqiptarët pasardhës të ilirëve apo të trakasve?  Për gjuhën shqipe shkroi edhe veprën Gramatikë e dialektit të gegërishtes jugore, e cila mbështetet në materialet e të folmeve të Tiranës, Durrësit dhe Elbasanit dhe, krahas shpjegimeve, përmban edhe ushtrime, pjesë leximi dhe përralla popullore), duke u shprehur që shqip do të thotë flas qartë, kuptueshëm, e shqipoj-kuptoj; në Gjirokastër shqipëloj del me vështrim shpjegoj, bëj të qartë (Çabej për gjenezën …13). Albanologu austriak K. Treiner emrin shqiptar e binte të dalë nga rrënja indoevropiane sm-kupo, që do të thotë popull e që sipas tij lidhet me toskërishten qipi-qipi me bar: mullar me bar.

          Këto teza të tjera mbi zanafillën e emërtimit të popullit tonë arbën-shqiptar, me gjithë gjasat e mëdha të jenë të vërteta e të drejta, nuk mund të pranohen gjithmonë pa rezerva.

          Në periudhën e parë të veprimtarisë së tij, E. Çabej hartoi edhe krestomacinë me titull: Elemente të gjuhësisë e të literaturës shqipe, Tiranë 1936, 201, për shkolla të mesme, paragrafi i parë i së cilës u kushtohet problemeve gjuhësore: gjuhët e botës, ndarja e tyre; bën një vështrim mbi gjuhët indoevropiane, vëzhgon përkatësinë e gjuhës shqipe në këtë familje të madhe gjuhësore; bën fjalë për dialektet e gjuhës sonë, rrok ndryshimet e tyre, trajton hipotezat e ndryshme mbi rrjedhjen e gjuhës shqipe dhe sjell disa mendime rreth emrit të shqiptarëve.

          Po të kësaj kohe janë edhe tre kontribute të tjera nga fusha e gjuhësisë, të botuara te Revista Ndërkombëtare e Studimeve Ballkanike, ku spikat interesi i veçantë i njëkohësit të çështjeve të diskutueshme në gjuhët dhe degët e tjera shkencore të popujve të Ballkanit: Rumanisch-Albanische Lehnbeziehungen, II.

Parallele Aüsdrucke und Redensarten in den Balkansprachen, Albaner und Slaven in Süditalien II.

          Këtë periudhë të punës së tij, Çabej e mbyll me botimin e disa studimeve nga fusha e letërsisë dhe folklorit, siç janë: Poeti shqiptar Gjergj Fishta, Epika e Gjergj Fishtës. Njëherë gjermanisht, pastaj edhe shqip, Çabej botoi një studim me interes të posaçëm: Kult und Fortleben der Gottin Diana auf dem Balkan te Leipziger Vierteljahrsscrift für Südosteuropa, V(1941); 229-240, versioni shqip: Diana dhe Zana, Hylli i dritës, 1-2, 3-4, 5-10 (1942).

          Më 1941 botoi një numër jo të vogël artikujsh për Enciklopedinë Kroate, e me këto studime E. Çabej mbyll periudhën e pasluftës dhe gjatë saj të veprimtarisë shkencore të tij.

          Gjatë Luftës së fundit Botërore, Çabej pati fatin të qëndronte në Romë dhe si anëtar i një komisioni të ngritur më 1942 nga qendra e studimeve shqiptare pranë Akademisë Italiane të Romës, të punonte në hartimin e Atlantit Gjuhësor të Shqipes. Duke përfituar nga ky qëndrim disavjeçar, Çabej bëri përgatitjen për të transkriptuar “Mesharin” e Buzukut, që u botua i transliteruar dhe i transkriptuar si edicion kritik i veprës së parë të gjuhës shqipe, 1968.

          Atë kohë, Çabej punoi vepra të autorëve të tjerë të Veriut me qëllim të përgatitjes së brumit leksikor për hartimin e fjalorit etimologjik, që ishte një ndër objektivat kryesore në punën e tij shkencore. Çabej në historinë e çdo fjale që zgjodhi në mënyrë selektive nuk la mangut asnjëherë leksikun e veprave të autorëve të vjetër të Shqipërisë Veriore.

          Më pas, Çabej angazhohet në punën e ngritjes së kuadrove pedagogjike e shkencore. Më 1947 përgatiti dy dispensa me titull: Albanologji dhe Linguistikë.

Në vitet pesëdhjetë, Çabej rishikoi një sërë problemesh nga fusha e fonetikës historike të gjuhës shqipe, duke plotësuar gurrën historike të kuantitetit të vokaleve të theksuara në gjuhën shqipe, duke na zgjeruar njohuritë mbi togjet konsonantike mb, nd, n.

          Objektin e problemeve mbi shqiptarët dhe gjuhën shqipe e përbënin kryesisht këto çështje: A janë shqiptarët autoktonë nga koha greko-latine në viset ku gjallojnë sot apo jo? E lidhur me këto, edhe çështja: A është shqipja vazhduese e ilirishtes?

           Këtu e dyqind vjet më parë, në veprën e tij madhështore Hulumtime mbi historinë e popujve të Evropës Lindore (1774), historiani Tunman  shprehu mendimin se shqiptarët banojnë në viset e Ilirisë së vjetër, prandaj ato janë autoktonë. (Tunmann, 1746-1778, gjuhëtar, historian dhe teolog. Merita e Hans Thunmannit qëndron se është i pari që studioi, argumentoi dhe publikoi në nivel akademik ndërkombëtar tezën se prejardhja e shqiptarëve është nga ilirët. Në Shqipëri është bërë i njohur për punimin e tij Kërkime për historinë e popujve të Evropës Lindore të botuar në vitin 1774 në Lajpcig. Libri i kushtohet historisë dhe prejardhjes së shqiptarëve dhe rumunëve. Shumë nga studiuesit e marrin për bazë përfundimin e tij se: “Në historinë e shqiptarëve unë nuk kam gjetur ndonjë gjurmë mërgimi të mëvonshëm e gjuha e shqiptarëve ka dhënë dëshmi të atilla për fatet e popullit, saqë unë e kam të pamundur të mos njoh në ta fqinjët e lashtë të grekëve dhe qytetarët e Romës së lashtë. Të dyja këto më tregojnë ilirët”). Rrugën e tij e ndoqën pastaj disa dijetarë të tjerë, ndër të cilët shquhet J. G. Hani (1811-1869, austriak, i diplomuar për drejtësi në Universitetin e Haidelbergut, shërbeu si gjykatës në shtetin e sapoçliruar grek, ku arvanitët shqiptaro-grekë e mahnitën me gjuhën e tyre shqipe, që ishte aq e ndryshme nga greqishtja. Në vitin 1847 u emërua si nënkonsull i Austrisë në Janinë, ku u fut edhe studimi i gjuhës shqipe së bashku me gjuhëtarin Kostandin Kristoforidhi dhe bëri udhëtime të shumta nëpër Shqipëri. Më 1854 ai botoi veprën e tij themelore me tre vëllime Studimet shqiptare, mbi kulturën, gjuhën dhe historinë shqiptare. Burimet antike e bindën se ilirët, epirotët dhe maqedonasit nuk ishin grekë, por ishin më të vjetër se ata dhe e kishin prejardhjen nga pellazgët e lashtë. Ai ishte, ndoshta i pari që studioi fjalorin e ilirishtes së vjetër. Ai vërtetoi se shumë emra vendesh të viseve shqiptare ishin vazhdim i drejtpërdrejtë i emërtimeve të dikurshme ilire dhe hartoi rregulla për shpjegimin e ndryshimeve fonetike, që kishin ndodhur tek emrat e vendeve me kalimin e shekujve. Kjo bëri që të arrinte në përfundimin se gjuha shqipe ishte vazhduese e drejtpërdrejtë e ilirishtes, kurse vete ilirishtja rridhte nga pellazgjishtja), i cili me veprën madhore Studime shqiptare që qëndron edhe sot si gur themeli në studimet albanologjike; nga gjuhëtarë ndaj autoktonisë së shqiptarëve në trojet e sotme të tyre mban qëndrim pozitiv; në lidhje me hipotezën e shpërnguljes së shqiptarëve nga Veriu, gjuhëtari Holger Pedersen (1867-1953, gjuhëtar i shquar danez, profesor në Universitetin e Kopenhagenit, indoeuropianist me interesa shkencore të gjera dhe me punime të vlefshme. Vëmendjen fillestare ia kushtoi gjuhës shqipe dhe më vonë u përqendrua në studimet e armenishtes, keltishtes etj.. Ai vizitoi Shqipërinë e jugut më 1893 dhe për gjuhën shqipe ka botuar disa punime me vlerë si: Kontribut në historinë e gjuhës shqipe, Tingujt e shqipes, Asnjanësi i shqipes. Me shumë interes është edhe vepra Tekste shqipe me fjalor, ku janë botuar disa përralla dhe këngë popullore, të shoqëruara me shënime gjuhësore dhe fjalor. Ka dhënë mendime të vyera për shqipen edhe në studimet krahasuese të gjuhëve të tjera. Pedersen mbrojti tezën e prejardhjes së shqipes nga ilirishtja) vëren se asaj i mungojnë faktet historike; Mark La Pian si edhe Ribetzo mbajnë anën e autoktonisë shqiptare.

          Problemi i vendit të formimit të gjuhës shqipe (sipas David Lukës, Studime për historinë e gjuhës shqipe),  nuk mund të vështrohet i shkëputur nga një numër çështjesh, që kanë lidhje me të e që edhe ato kërkojnë zgjidhje.

Këto janë:

1. Prejardhja e shqiptarëve.
2. Prejardhja e gjuhës shqipe.
3. Autoktonia e shqiptarëve.
4. Koha e formimit të gjuhës shqipe.
5. Periodizimi i historisë së gjuhës shqipe. Për mungesë argumentimi shkencor të dokumentuar, mund të pohojmë se ato më të saktat që i afrohen më tepër realitetit janë:
6. Prejardhja e shqiptarëve të sotëm nga ilirët është mbase më e mundshmja dhe më e argumentuara se tezat e tjera (E. Çabej, Ilirishtja dhe shqipja).
7. Hipoteza më e përhapur lidhur me burimin e gjuhës shqipe është ajo e prejardhjes ilire të kësaj gjuhe. Përfaqësuesit kryesorë të kësaj teze qenë Thunmann-i, Leak-u, Hahn-i, Miklosiç-i, Meyer-i, Pederseni, Kreçmer-i, Jokli, Çabej, Çimohovski etj.
8. Në artikullin me titull Problemi i autoktonisë së shqiptarëve në dritën e emrave të vendeve, E. Çabej ka arritur në përfundimin se “… Ka një kontinuitet banimi të shqiptarëve në vendin e tyre të sotëm të paktën që nga koha e vjetër. Emrat e moçëm të vendeve në formën e tanishme, dëshmojnë se ky popull rron paprerë në brigjet e Adriatikut që prej asaj kohe e deri më sot”.  Mendimin e mësipërm E. Çabej do ta shtjellojë më tej edhe në artikullin tjetër me titull Vendbanimi i hershëm i shqiptarëve në Gadishullin Ballkanik në dritën e gjuhës e të emrave të vendeve, botuar në të njëjtin Buletin. Në fundin e këtij shkrimi me një vështrim përmbledhës këto që shtruam këtu, do të themi se emrat topikë të Shqipërisë, që njihen prej kohës antike e këtej, së bashku me terminologjinë detare të shqipes e me huazimet dorike greke veriperëndimore që ruhen në këtë gjuhë, dëshmojnë që viset bregdetare të Adriatikut bëjnë pjesë që moti, së paku prej epokës greko-romake, në atdheun ballkanik të shqiptarëve.”
9. Për kohën e formimit të gjuhës shqipe ka dy mendime. I pari i Sh. Demirajt: “Gjatë periudhës midis fazës së fundit të sundimit romak dhe të dyndjes së sllavëve, në gjuhën e banorëve të këtyre brigjeve lindore të Adriatikut dhe të Jonit janë përftuar edhe mjaft procese të tjera gjuhësore që bënë të mundur formimin e gjuhës shqipe. Pra, gjatë asaj periudhe, si rrjedhim i evolucionit të shkallëshkallshëm të njërit a të disa dialekteve të ilirishtes, që flitej në këto troje, erdhi e u formua gjuha shqipe, e cila në një fazë më te hershme njihej me emrin gjuhë e arbëneshe a e arbëreshe. Ky evolucion i shkallëshkallshëm , pas gjithë gjasash, duhet të jetë kryer jo më vonë se fundi i shek. VI të erës sonë. Dhe atëherë fillon edhe historia e mirëfilltë e gjuhës shqipe.

I dyti i D. Lukës: “Shqipja u formua si gjuhë bijë nga nëna e saj ilirishtja në të njëjtat treva në shek. I-IV të erës sonë. Gjatë kësaj periudhe ajo përvijoi tipare gjuhësore, duke trashëguar nga të gjitha nënsistemet e nënës së saj ilirishte, por duke formuar në të njëjtën kohë edhe tipare të reja që e bënë të dallohet nga ajo. Kushtet historike të asaj kohe (pushtimi romak e në vazhdim dyndjet barbare) e përshpejtuan këtë formim. Në mesjetën e hershme shqipja u fut pak a shumë e kristalizuar në tiparet themelore të saj”. Për periodizimin e historisë së gjuhës shqipe janë dhënë mendime të ndryshme. Po rendisim dy shkrimet e fundit të Sh Demirajt dhe të D. Lukës:

Demiraj përcakton këto periudha:

1. Periudha e parë (shqipja e vjetër), që zgjat që nga koha e formimit të shqipes… e deri aty nga shek. VII-VIII të erës sonë.
2. Periudha e dytë (shqipja e mesme), që vazhdon deri aty nga shek. XIV-XV.
3. Periudha e tretë (shqipja e re), që vazhdon deri në fillimet e Rilindjes Kombëtare (gjysma e dytë e shek. XIX).
4. Periudha e fundit (shqipja e sotme). (Shaban Demiraj, Gjuha shqipe 209. Aty edhe periodizimet e dhëna nga H. Pederseni, E. Çabej, S. Riza, A Desnickaja, B. Bokshi).

David Luka përcakton tri periudha të mëdha: prehistoria, koha e formimit, historia.

     Prehistoria i përket gjithsesi nënës së shqipes. Në këtë periudhë dukuritë dalin të përbashkëta me gjuhët e tjera simotra indoevropiane me të cilat grupohet.

     Koha e formimit (shek. I-IV). Tipari i përgjithshëm: ndërrimet janë të veçanta e vetëm për gjuhën e re që po formohet në të njëjtat treva nga nëna e saj ilirishtja.

Historia nis në shek. V. Idioma e re tani mund të emërtohet shqipja e vjetër.

Që këtu nis periodizimi i historisë së gjuhës shqipe.  Te vepra Studime gjuhësore e Eqrem Çabejt shohim shpjegimin që autori bën për fjalët arbër  arbën, arbëresh  arbënesh, arbëror  arbënuer,  Shqiptar, Arbër  Arbën edhe emri i vendit, “Shqipëri”, arbërisht, arbënisht “shqip” del për të parën herë te Buzuku (XVIII/2b): Gjithë popullinë ndë Arbanit ata n mortajet largo. Pastaj te Budi (DC 223, 226, 229 RR 17, 40, 327, 360, SC3, 408), Bardhi (f. 3, 22, 189,196, 197, 218, 223), Bogdani (Parath. Dheu i Arbënit, f. 180, 181). Gjithashtu rron ky emër dhe te Arbëreshët e Greqisë e t’Italisë, ku nuk njihet emri tjetër Shqiptar, Shqipëri etj., që shihet se është më i ri. Për Greqi khs. Fallmerayer (Das alb. Element in Griechenland II 31), Reinhold (Glosari 31), Laographia II112, te G. Meyeri (Alb Studien V 62) turqisht e arbërisht.Për Itali khs. Sidomos Kamardën I 10, 21, 30. Për përhapjen e emrit në Shqipëri e jashtë Shqipërisë e për historinë e tij khs. Thunmann (Untersuchungen 240a. 241) Malte- Brun (Géographie UniverselleIV 339), Pouqeuville (Voyage II 26 vv.), Hahn (Alb. Studien I 230, 231, Reise Drin- Vardar 13, 15) Hobhouse (Journey 128), Mitko 134, Philippson (Petermanns Mitteilungen 1890 f. 7), G. Meyer 14, Kretschmer (Enleitung in die Geschichte der gri. Sprache 262), Pedersen (KZ 33; 551, 36, 229), Tomaschek te Pauly- Ëissëëa I I 1307, Jokl (IJ XI  VII 194, XII  VII 84, XXIV  VII 137, Slavia XIII 619, Archivum Romanicum XXIV 27 v.), Spitzer (Mitteil, d. Rum. Inst. Ëien I 334); Jireçek (Illyr-alb. Forschungen I 66), Sufflay (Ungar. Rundschau 5. 1 vv., Städte und Burgen Albaniens 7 shën. 8, 18 v., Arhiv za arb. Starinu II 199, 210, Srbi i Arbanasi 24 vv.) , L. V. Szeg (Ungar. Rundschau 5. 62 vv), Bleichteiner (Berichte d. Forschungs- Instituts für Osten und Orient in Ëien 2, 1918, 9), Hüsing po aty f. 3, Jorga (Helmolts Ëeltgeschichte VIII 435 v.), Krahe (Geograph. Namen 12), M. Roques (Le dictionnaire albanais de 1635 f, 3, 45, 50 v, 52), Cordignano (Geogr, eccles. dell’ Albania 35, 259), Tagliavini 71, Bertoldi (Z. F. rom. Phil. 56, 179). Nga Shqiptarët vetë khs. Albania II 150, M. Sirdani (Hylli i Dritës VII 198 vv., 235 vv.), Leka VII 185 v., VII 38 nn., Logoreci Cirka III 264 v., A Xhuvani (Kritikë mbi fjalorë të shqipes 17), E. Çabej (Hylli i Dritës XIV 646 v. = Leipz. Vierteljahr-sschr. f. Südosteuropa  IV 90 vv.), F. Fishta (Shkëndija II, f. 141 vv.).

Për burimin e emrit G. Meyeri nuk shprehet; vetëm se te emri lab  Labëri gjen një formë metateze të Alb– e, që del së pari si një popull ilir i Shqipërisë së mesme te gjeografi aleksandrin Ptolemeu i shek. II të erës sonë. Mendimi i identitetit të lab me Alb edhe te Skoku (Starohrvatska prosvjeta, N. S. 1, 1927, f. 71=IJ XIII  VII 170). M. Logoreci nga shprehja mal e arbën sheh te ky emër, mundet me të drejtë, një fjalë me kuptimin “fushë”. A ka qenë ky më parë emërtimi i vendit apo i popullit këtë çështje Furikis e zgjidh në kuptimin e alternativës së parë. Ne në Li. Posn.. VIII 83 vv. Te Arbëresh Arbënesh, Jokli (73 XXIV 137) sheh një zgjerim me – esh =lat. –ensis it. –ese– Mbetet e pasqaruar nga ana e etimologjisë, si shumë emra popujsh.