Gjuha shqipe dhe arsimin shqip në diasporë

Nga Fatmir Terziu/Në emigrim thuajse është një pjesë dërmuese e shqiptarëve. Një numër i saktë nuk ekziston në asnjë vend, por dihet se ka një shumicë shqiptarësh që kanë ikur dhe një pjesë tjetër që bëhen gradualisht brezi i dytë, tretë dhe më tej pas viteve 1990-të. Në Mbretëri të Bashkuar ende nuk ka një numër zyrtar të shqiptarëve, dhe pse thuhet nën zë se janë tashmë mbi 100 mijë shqiptarë. Mes tyre është edhe brezi i ri i shqiptarëve që lind dhe rritet në mjedisin britanik. Rritet dhe dualizon identitetin, traditën, gjuhën, kulturën, doket dhe zakonet e familjes së tij. Kështu ndodh dhe me atë që dhëmb më shumë: me Gjuhën Shqipe. Ndërsa përpjekje të vazhdueshme janë bërë nga shoqatat shqiptare në MB për Gjuhën Shqipe, jo vetëm në shkollat suplementare, por dhe më tej për statusin e GCSE, janë dhe disa kurse privatësh për këtë drejtim, ku shquhen kërkesat e të huajve për mësimin e shqipes, një problem mbetet angazhimi i prindërve dhe përkushtimi i tyre për fëmijët që të mbajnë gjallë gjuhën mëmë.

            Së shpejti, brenda pak ditësh do të mbahet dhe Seminari për Gjuhën dhe arsimin shqip në Diasporë, që organizohet nga ministritë përkatëse të Shqipërisë dhe Kosovës, tashmë një traditë e mirë kjo, por atje përsëri do të jetë vetëm konstatimi. I tillë mbetet edhe pas zërave të vazhdueshëm të Lutfi Vatës, që në krye të Forumit të Bashkimit të Shoqatave Shqiptare në MB, ka qenë disa herë deri në mjediset e parlamentit britanik. Po i tillë mbetet dhe zëri i disa intelektualëve të tjerë, përfshirë dhe ish Ambasadorin Mazi, që nguli këmbë më shumë se kushdo në këtë pikë. Ndërsa kjo ndodh si një shpërfillje, apo dhe si një plagë që ka mbetur vetëm tek shërimi sipërfaqësor, ndodh ndryshe me kërkesat e të huajve për Gjuhën Shqipe. Universiteti sllavonik që ka UCL ka kohë që mban grupe të shumta të huajsh në gjirin e tij me kërkesën për të mësuar Gjuhën Shqipe, po ashtu dhe individë që duan të kenë anën e gjuhën në shërbim të profesionit të tyre.

            Në SHBA, Instituti i Gjuhëve Kritike shënon 15 vjet të mësimit të gjuhës shqipe në programin interesues. Dhe atje mësohet, sigurisht me teksteve dhe fakteve se rreth 5 milion njerëz në botë flasin gjuhën shqipe, duke e bërë atë një nga gjuhët më pak të zakonshme. Nuk është as në 100 gjuhët me kërkesën më të lartë, por që ndiqet me mjaft interes. Por me rënien e komunizmit në vitin 1991 dhe vendndodhjen strategjike të shteteve të Ballkanit, shqipja është bërë një gjuhë me rëndësi vendimtare në botë. Këtë verë, Instituti i Kritikave të Gjuhëve në Universitetin Shtetëror të Arizonës po shënon 15 vjet mësimdhënieje në gjuhën shqipe – një nga programet e vetme për këtë gjuhë në Shtetet e Bashkuara. “Tani që Shqipëria është më e hapur për botën, është e rëndësishme që studentët të mësojnë gjuhën dhe kulturën shqipe”, ka theksuar Linda Meniku, Instruktorja i cili lançoi programin në vitin 2002. Në mënyrë tipike, ka disa studentë në secilën sesion. Në 15 vjet, 127 persona kanë mësuar gjuhën shqipe në institut në kampusin e ASU-së. Disa duan të flasin gjuhën shqipe për karriera në biznesin, ligjin apo diplomacinë ndërkombëtare, por Meniku ka pasur gjithashtu studentë që dëshironin ta mësonin në mënyrë që ata të studionin arkeologjinë ose mitologjinë në Shqipëri. Një student u interesua pasi punoi me familjet e refugjatëve kosovarë në Phoenix, dhe këtë verë, një student po e mëson atë kështu që mund të bisedojë me familjen e të dashurit të saj.

Nxënësit në programin shqiptar të Institutit të Kritikëve të Vestave këtë verë e bëjnë simbolin shqiptar “shqiponjë” me duart e tyre. Dhe ata janë Joe Casavecchia, Tyler Moore, Emily Barnes, instruktor Linda Meniku, Aleksej Demjanski, Chris Kinley dhe Travis Nielsen. Shqipëria, pak më e vogël se Karolina e Jugut, shtrihet rreth 45 milje në të gjithë Adriatikun nga thembra e këmbës së hartës së Italisë. E pushtuar gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe më pas e izoluar dhe e sunduar nga një diktator komunist brutal deri në 1991, vendi tani është anëtar i NATO-s. Turizmi po lulëzon, me bregdetin dramatik shqiptar të quajtur një nga “52 vendet për të shkuar” nga Neë York Times në vitin 2014.

Shqipja është gjithashtu gjuha e Kosovës, një vend që ende po shërohet nga luftërat etnike në vitet 1990 me Serbinë, dhe është folur në Maqedoni, Itali dhe Greqi. Qeveria e Sh.BA ka përcaktuar gjuhën shqipe si një gjuhë kritike me folës të aftë në kërkesa të larta, sipas Kathleen Evans-Romaine, drejtoreshë e Institutit të Kritikave të Gjuhëve, Pjesë e Qendrës Melikiane për studime ruse, euroaziatike dhe të Evropës Lindore. “Në mënyrë tipike kemi folës të trashëgimisë, të cilët janë fëmijët e refugjatëve ose emigrantëve. Vështirësia është se ka ndonjëherë kufizime në punën me qeverinë nëse je një folës i trashëgimisë, sepse ata nuk mund të jenë në gjendje të marrin lloje të caktuara të pastrimit”, ka thënë ajo.

Por këtu duhet theksuar se programet e institutit janë pa pagesë, financuar nga agjencitë federale, sponsorët dhe donatorët. Programi federal i titullit 8, paguan për mësimdhënie gjuhësore për studentët e diplomuar, të tillë si Joe Casavecchia, i cili u diplomua nga ASU në maj me diploma në shkencat politike dhe historinë amerikane. Në vjeshtë, ai do të hyjë në Shkollën e Drejtësisë në Universitetin e Çikagos. Gjuha shqipe konsiderohet gjuhë e “kategorisë 2” – më e vështirë për të mësuar se frëngjishtja dhe spanjishtja, por jo aq e vështirë sa mandarin dhe persisht. Chris Kinley, një student i doktoraturës në historinë moderne të Ballkanit në Universitetin Shtetëror të Ohajos, po studion fshatrat kufitare midis Greqisë dhe Shqipërisë dhe po mëson gjuhën në ASU këtë verë për kërkimin e tij. “Kjo është gjuha ime e gjashtë, dhe mendoj se është më e vështirë për të mësuar. Më pëlqen gjuha shqipe, por ka disa rregulla të vërteta gramatikore, ” tha ai.

“Çdo vit kam studentë që ndryshojnë jetën e tyre duke marrë gjuhën shqipe”, thotë instruktorja Meniku. Në të vërtetë, një nga ish studentët e Menikut u bë aq e pasionuar që ajo financoi një bursë për studimin e gjuhës shqipe. Elaine Berkoëitz, një dentiste në Pitsburg, u vendos në kampin Bondsteel në Kosovën e pasluftës me Rezervat e Ushtrisë së SHBA-së në vitet 2007, 2010 dhe 2011, ku ajo vullnetarizoi kohën e saj si pedagog në një shkollë dentare dhe me mësimdhënie për fëmijët. Ajo i gjeti kosovarët të jenë mirënjohës dhe mirënjohës. Pasi u largua nga Ushtria në vitin 2012, ajo kërkoi një program për të mësuar gjuhën.

Kjo duket qartë, të tjerët e duan Gjuhën Shqipe, dhe pse e cilësojnë si të vështirë për tu mësuar, dhe ne të gjithë heshtim për të. Heshtim, dhe heshtim pa e kuptuar se bëjmë një mëkat të madh, një dëm kolosal, duke lënë vetë fëmijët tanë, nipërit e mbesat, jashtë bukurisë që të falë vetëm Gjuha e ëmbël dhe mjaltore e Naimit të Madh, dhe tërë plejadës që e lartësuan atë deri në Madhërishmëri. Pikërisht për këtë duhet të vihet theksi në Seminarin e lartcituar, për këtë duhet të synojë angazhimi i shoqatave, për këtë duhet të ketë vëmendjen e duhur programi i qeverisë Rama dhe i asaj që pritet të krijohet në Kosovë. Për këtë duhet të synojnë shqiptarët e pushtetit në Maqedoni si dhe ata në Mal të Zi e më gjerë. E ndërsa kjo temë është e kahershme, shtysa nga Instituti amerikan i lartpërmendur le të shërbejë jo thjesht me 15 vitet e tij në këtë shërbesë, por dhe me dëshira e vrulle të reja e të tjera intelektuale për Gjuhën Shqipe dhe arsimin në gjuhën shqipe.