Mbi Gjenialitetin e Albatros Rexhajt

“Të shkruash dhjetëra vepra, në mesin e tyre sa e sa romane, drama, poezi, ditarë, tregime, e çka jo tjetër, dhe të mos thuash gjë të hairit, gjë që të ngelë në mendje e shpirt, këtë gjë mund të bëjë sall puna e Albatros Rexhajt. Vërtet duhet të jesh gjeni i rrallë të shkruash me mijëra faqe e të mos thuash gjë”…

Nga Armand Mazreku

“Në mbarë botën nuk gjen dot varr më poetik, më mbresëlënës dhe që ta mbush tërë shpirtin me përdëllim se varri i Tolstoit.” Në këtë mënyrë shprehej shkrimtari i madh austriak, Stefan Cvajg, për varrin e shkrimtarit të shquar rus, Leo Tolstoi.

Po ç’shtysë, vallë, e detyronte Cvajgun të mrekullohej mbas varrit të Tolsoit?

“Varri i tij nuk ka as kryq,” thotë Cvajgu, “as pllakë varri me mbishkrim, nuk është i shkruar as emri i Tolstoit. Është varr njeriu të madh, varri i atij që, si askush tjetër rënkoi nën barrën e emrit të lavdisë së vet dhe mbeti pa emër, si të ishte i varrosur ndonjë njeri i rrugës, pa plëng e pa shtëpi, pa farë e fis, apo ndonjë ushtar i panjohur.”

Po, mirë, mirë, mund të thonë lexonjësit e këtij shkrimi, por ç’kuptim mund të ketë që një shkrimtar si puna e Tolstoit të mos ketë vërtet një varr të denjë për të, për veprën dhe tërë madhështinë prej shkrimtari që e karakterizon?

A thua vallë se populli rus nuk ditka t’i nderojë njerëzit më të shquar të popullit të vet, a po, ndofta, qe vetë shkrimtari që nuk dëshironte që varri i tij të çatrafilohej me lloj-lloj mbishkrimesh?

Është pikërisht e dyta, në gjykimin tim.

Kishte qenë vetë dëshira e shkrimtarit, siç shkruan Cvajgu, të varrosej në një pyll të fshehur, vështirë të identifikueshëm për vizitorët. Ishte amaneti që kishte lënë të varrosej nën ata drurë të dendur dhe gjarpërues, të mbjella me vetë duart e tij gjersa kishte qenë në moshë të njomë.

“Asgjë në botë, dhe për këtë edhe njëherë bindesh pas vizitës në këtë varr,” e vazhdon më tej rrëfimin e vet Cvajgu, “nuk ndikon aq fort, nuk të lë mbresë aq thellë, sa thjeshtësia mahnitëse që e karakterizon atë. As mauzoleu i Napoleonit nën qemerin e mermertë në Shtëpinë e Invalidëve, as varri i Gëtes në mauzoleun princëror në Vajmar, as sarkofagu i Shekspirit në abacinë e Westministerit nuk të ngjallin në shpirt ndjenja aq thellësisht njerëzore, sa heshtja gjithë sunduese, varri aq i thjeshtë dhe aq prekës në thjeshtësinë e tij, në këtë pyll, që ledhatohet tërë kohën nga era dhe ruhet me kujdes nga qetësia.”

Ajo që Cvajgun e tërhiqte më shumë te Tolstoi, por edhe secilin lexues të veprave të tij: Ana Karenina, Lufta dhe Paqja, At Sergei, Vrasja e Ivan Ilichit dhe Vdekja dhe Kuptimi i Jetës, qe lidhshmëria e pashkëputshme e shkrimtarit me Thjeshtësinë.

Këtu, sidoqoftë, ekziston një kontradiktë.

Në njërën anë, kishte qenë vetë dëshira e shkrimtarit të mos gëzonte nam e nishan në këtë botë, ndërkaq, në anën tjetër, emri dhe vepra e tij është bërë e pavdekshme ndër shekuj.

Si është e mundur, pra, që përkundër dëshirës së tij për të mbetur në anonimitet Tolstoi arriti të bëhet njëri ndër përfaqësuesit më të denjë të letërsisë botërore?

Qenë dy arsye, në mendimin tim.

E para, siç u theksua edhe më lartë, ishte pikërisht urrejtja dhe përbuzja që shkrimtari mbante ndaj namit, parasë, pozitës së lartë në shoqëri, dhe gjithçkaje tjetër të pështirë që adhurohet në ditët e sotme, jo vetëm nga njerëzit e zakonshëm por edhe nga ata që çirren si artistë e shkrimtarë të njëmendtë.

Jo vetëm Tolstoi, por të gjithë krijonjësit e mëdhenj përbuznin shthurjen e njeriut pas parasë, famës, lexuesit, pushtetit. Në fushën e letërsisë, ta zëmë, që nga Eskili e deri te Rorthi; në fushën e filozofisë, nga Talesi e deri tek Heideggeri; në fushën e shkencës, nga Arkimedi e deri te Perelman. Madje, ky i fundit pat refuzuar edhe çmimin prej një milion eurosh, duke deklaruar se “synimi i tij kurrnjëherë s’kishte qenë fama, lavdia apo paraja.”

Dhe, e dyta, leximet e gjithanshme për klasikët, poetët, historianët, filozofët, piktorët, teologët, etj.

Vetë Tolstoi pohonte:

“Një kohë,” thoshte ai, “kur njeriu donte të fitonte kulturë (fjala është për krijonjësit), zinte e studionte gjithë klasikët, etërit e kishës, poetët tragjikë, historianët, filozofët; merrni me mend se ç’punë të madhe mendore duhej të bënte ai.”

Ndërkaq, sot, situata është tërësisht e ndryshme.

Të refuzosh leximin e klasikëve, të dehesh nga numri i madh i lexuesve mediokër, të vraposh pas parasë, pozitës së lartë në shoqëri, famës, lavdisë. Ja, kjo është ajo që shkrimtarët e sotëm rreken pareshtur, e vecanërisht ata shqiptarë, të cilët sa herë që i dëgjojnë thirrjet: ‘ju, shkrimtarët’, ‘ju, artistët’, ‘ju, poetët’, seç pësojnë një lloj orgazme të pështirë në fytyrat e tyre.

A s’është Albatros Rexhaj një shembull paradigmatik, autor i shpërblyer për romanet Bombë në Beograd dhe Ditar dashurie i një shkrimtari?

Në çdo emision që merr pjesë, në çdo prononcim që jep në media, në çdo ndejë që organizohet, ai nuk ngurron aspak të identifikohet me shkrimtarët.

“Unë jam shkrimtar,” – thotë ai.

Më groteske, sidoqoftë, është përpëlitja e tij çmendurake për ta futur veten, edhe atë brutalisht, në radhën e shkrimtarëve më të spikatur të letërsisë botërore.

“Ne, shkrimtarët,” – thotë ai.

Dhe, në besoni apo jo, nuk ngjan rrallëherë të identifikohet me ta, por në mënyrë të njëpasnjëshme e të përsëritshme.

Për më tepër, mund t’ju duket qesharake por në biografinë e tij shkruan se “Albatros Rexhaj është përzgjedhur edhe si mashkulli i muajit në numrin e fundvitit 2012 të revistës prestigjioze ANABEL në Tiranë.”

O tempora, o mores! – do të thoshte Ciceroni. Çfarë kohërash, çfarë zakonesh!

Mirë, mirë, mund të thonë lexuesit, por si shumë po e sulmon Rexhajn; merru me veprën e tij po pate guxim?

E pse të merrem?, – do t’u përgjigjesha.

Vepra e tij është aq e pështirë, sa jo vetëm që s’e meriton të lexohet, por madje as të kritikohet si e tillë. Por, nëse veç është e thënë të merremi, atëherë le të shkoqisim vetëm disa aspekte që zbërthejnë mjerueshmërinë e veprës së tij.

E para, vetë titujt Bombë në Beograd dhe Ditari i dashurisë së një shkrimtari janë aq ideotikë, e aq të shpifur sa të krijohet sakaq përshtypja se leximi i tyre do të ishte budallallëku më i madh njerëzor.

Së dyti, autori thotë se është shkrimtar i jetës dhe dashurisë. Po, mirë, le ta zëmë së është kësisoj, po si qenka e mundur që të jesh shkrimtar i jetës dhe dashurisë dhe, në të njëjtën kohë, ta titullosh veprën Bombë në Beograd?!

Së treti, mjafton të lexosh vetëm dy paragrafët e parë për të kuptuar se vepra e tij shquhet për një gjuhë tejet të varfër, për një stil që, s’do mend, se është vetëm pjellë e mendjes së tij (vështirë të kategorizueshëm), për subjekte më se qesharake, dhe për ngjarje që s’kapërcejnë dot llumin e shoqërisë.

Ndërkaq, sa i përket Ditarit, çfarë të them për të, përveçse është një fyerje e madhe që i bëhet intelektit të secilit njeri që ka dy fije mend. Përveç që është patetik dhe i gërditshëm, ngjashëm si ato hartimet shkollore që i shkruanim sa për sy e faqe, Ditari është edhe i vetmi i këtij lloji. Me përjashtim të Ditarit të Ana Frankut, e cila e kishte shkruar fare në moshë të re, për shkak të rrethanave në zgrip të asgjësimit, s’mund të gjesh as edhe një Ditar që të jetë shkruar nga ndonjë shkrimtar në fillim vitet e krijimtarisë së tij.

Mbase, lexuesit do të mendojnë se po e teproj me kritikat për Rexhajn.

E vërtetë. Ai nuk është i vetëm në këtë ndërmarrje të përçudshme. Shumica e shkrimtarëve shqiptarë janë të këtij soji.

Dhe, si për çudinë e botës, shkrimtarët shqiptarë janë të vetmit në botë që arrijnë të tregohen të suksesshëm në të gjitha gjinitë letrare. Kjo gjë, ma ha mendja, nuk ka ngjarë as me shkrimtarët më të mëdhenj botërorë!

Se për dallim nga shkrimtarët e mëdhenj botërorë, ta zëmë, të cilët rëndom s’kanë arritur të shquhen më shumë sesa në një gjini letrare, Rexhaj është i vetmi shkrimtar që ka arritur sukses të përbotshëm në të gjitha gjinitë letrare: në dramë, në roman, poezi, tregime e në çka jo tjetër. As edhe një shkrimtar s’mund të gjesh që të ketë qenë i përkryer në të gjitha gjinitë, në të gjitha stilet, përveç atij shqiptar.

Afërmendsh, të shkruash dhjetëra vepra, në mesin e tyre sa e sa romane, drama, poezi, ditarë, tregime, e çka jo tjetër, dhe të mos thuash gjë të hairit, gjë që të ngelë në mendje e shpirt, këtë gjë mund të bëjë sall puna e Albatros Rexhajt. Vërtet duhet të jesh gjeni i rrallë të shkruash me mijëra faqe e të mos thuash gjë.

Dhe, në fund, fare një margaritar tjetër që mund ta gjesh në biografinë e vet zyrtare është edhe identifikimi i tij me filozofë. Pra, jo vetëm me shkrimtarët! Ai shkruan: “Një shkrimtar, dramaturg, i cili ashtu si filozofët e antikitetit që u përpoqën ta sjellin filozofinë në rrugë, përpiqet ta sjellë filozofinë në rrjet. Rrjetet sociale janë shndërruar në rrugët e lashtësisë, në sheshet ku filozofët shpalosnin idetë e tyre për debat dhe njohje masive. Filozofia e Albatrosit është një filozofi e dashurisë për njeriun, për të rigjetur forcën dhe energjitë pozitive tek secili, për të anashkaluar urrejtjen dhe frikën nga ekzistenca.”

Ja, filozof, shkrimtar, poet, dramaturg, tregimtar, romancier, eseist, publicist, mashkull i përzgjedhur në revista të njohura. Ja, jo tre në një, po të gjitha në Një—Albatros Rexhaj.

Se çfarë thonë të tjerët për të, atij s’i kërset. Mjafton qe është i popullarizuar. Kaq i mjafton!

Mbase, që ta mbyll edhe këtu, po vërtetohet ajo që Oscar Wilde thoshte në kryeveprën e tij, The Picture of Dorian Gray, se “të jesh i popullarizuar mjafton me qenë mediokër.”

Exspress.com