Vepra e Dritëro Agollit, një testament për të gjitha kohët dhe brezat

 Nga Hyqmet HASKO/ Me të drejtë Dritëro Agolli ishte në krye të listës së emrave të shkrimtarëve dhe artistëve të Tiranës, dekoruar nga Presidenti Thaçi, me rastin e së parës vizitë të tij në Shqipëri si President i Kosovës. Ikona e gjallë e letrave shqipe, poeti homerik që e ngriti dashurinë mbarëshqiptare në një kult, edhe tani në moshën e tij të thellë, ashtu i sëmurë dhe i lodhur fizikisht, vazhdon të befasojë e të na surprizojë. Akoma më shumë vazhdon të befasojë e suprizojë vepra e tij që vazhdon të na përcjellë mesazhet e bashkëkohësisë, mesazhe ndër të cilat çështja e Kosovës, e hises së tokës dhe qiellit të mohuar të shqiptarisë, mund të themi se mban kryet e vendit.

Ndaj nuk ishte rastësi vizita simbolike e Presidentit Thaçi në shtëpinë e poetit të shquar, që gjatë gjithë jetës i ka kënduar lirisë dhe dinjitetit shoqëror, ardhmërisë së çështjes shqiptare dhe Kosovës si kryefjala e saj. E gjithë kjo na shtyn edhe një herë të endemi në veprën madhore të Agollit, e mbrujtur me pathosin e një dashurie virgjine që i buron nga shpirti i madh poetic e njerëzor dhe shkon e shpërndahet në mijëra shpirtra të lirë që kanë nevojë për melhemin e vargjeve të tij.

Nuk mund të mohohet se Dritëro Agolli është një nga poetët më origjinalë dhe më të rëndësishëm të letrave poetike shqipe. Me emrin e tij lidhet vetë letërsia jonë e re, ajo tendencë letrare që u ngit madhërishëm nga humnerat e kohëve dhe na kumtoi risi e modernitet.

Poet, prozator, eseist, njeri erudit dhe me shije të holla estetike, idealist dhe progresist me kontribute të fuqishme letrare e jashtëletrare, Agolli është një zë unik, i papërsëritshëm në letërsinë e botës shqiptare. Agolli mbetet një ikonë e mendimit shqiptar, një moderator i madh, që prodhon vlera në një shoqëri që ka aq shumë nevojë për këto vlera, për kualitete kulturologjike, etike dhe morale të përmasave të tij.

Që kur erdhi në letrat shqipe këtu e 60 vjet më parë e gjer më tani, kur ende vazhdon të shkruajë poezi dhe të krijojë vlera të kualiteteve të larta artistike, Agolli ka qenë dhe mbetet një krijues i dashur për shtresat më të gjëra të shoqërisë shqiptare, një bard i këngëve të vendit të tij, të cilin e ka mbartur me vete kudo ku i ka shkelur këmba, si peng dashurie dhe malli të pacak.

Njësimi i poetit me etninë, si pjesë e vektorit psiko-gjeohistorik të një etniteti të caktuar, është dimensioni më i epërm i sprovave të tij estetike dhe jashtëestetike në tentativën për t’u identifikuar në horizontalitetin dhe vertikalitetin e botës së letrave poetike. Ajo që me të drejtë studiuesi i mirënjohur Sabri Hamiti e quan “poezi e etnisë” mund t’i shkonte ndoshta më shumë për shtat se gjithkujt në botën e letrave shqipe Dritëro Agollit, këtij apostulli të poezisë, që i ka rrënjët në tokën e tij, mes njerëzve të vendit të tij.

Në këtë “poezi të etnisë”, Kosova është “toka e tij e premtuar”, “edeni shqiptar i mohuar”, “Itaka e kërkimeve të befta e të magjishme”, që e çojnë atë drejt mesazheve të fuqishëm estetikë e atdhetarë në të njëjtën kohë.

Në këtë dimension të poetikës së Agollit është tentativa e tij për t’u bërë pjesë e rrënjëve të gjenezës historike, pjesë e traditës dhe modernitetit, pjesa e fatit dhe fatalitetit historik, në kërkim të gjurmëve të etnisë, si esencë e vetë artit të poezisë që ai shkruan.

Agolli ndërton paralele figurative në kohë dhe hapësirë, me anë të të cilave ravijëzon burimin autokton të mitit dhe historisë me finesën, bukurinë, fuqinë dhe qashtërsinë e simboleve më autentike të botës shqiptare.

Agolli u identifikua me dheun e vendit të tij me plisat dhe baltën e arave, me ugaret, grunajat, pyjet dhe ahishtat e tokës së tij, me sharmin dhe bukurinë virgjine të një bote, që vetëm ai dinte ta sillte në filtrin e një poezie elitare, me shijen dhe ngjyrat e gjalla të tokës dhe dashurisë njerëzore. Ai i pa malet dhe fushat e Kosovës me sytë e imagjinatës, edhe kur ende nuk pati shkelur në atë tokë të bekuar, ndaj me zërin e tij uragan promovoi prologjet e qëndresës së madhe kombëtare.

Agolli, me madhështinë e thjeshtësisë së tij unike, na dehu e na magjijoi ne lexuesve të tij; i shkrirë në një botë të thjeshtë e të hyjnizuar, me aromën e tokës, të bimëve, me aromën e barit të kositur, me lulet e pemëve, me erën e maleve, me idilin baritor të blegërimave të deleve, me sharmin e odës shqiptare, me kënaqësinë e të shijuarit të rakisë, të ujit dhe bisedave me bashkëfshatarët dhe bashkatdhetarë e tjerë, me sakrificat dhe kënaqësinë e jetës kudo në atdhe e në botën shqiptare, me kumtin e kullave të bardha e zemrave të bardha të shqiptarëve të Kosovës, poezia e tij është një testament i gjallë, ku ai na porosit që dashuria ndaj atdheut dhe njerëzimit t’i tejkalojë dhe t’u jap kuptim e vlerë të gjitha dashurive.

Për shkak të kësaj afërsie deri në shkrirje me këto gjëra kaq të thjeshta dhe kaq të prekshme ai është një poet i thjeshtësisë së madhërishme, dehëse dhe trallisëse, i asaj thjeshtësie që mban gjallë dhe më këmbë të gjitha ndjesitë e bukura njerëzore të kësaj bote: idilin dhe delikatesën, mallin, erotizmin, finesën etj. Vargjet e tij poetike janë shprehur me kthjelltësinë e thjeshtësisë e mprehtësisë së mençurisë shqiptare, me një logjikë të shëndoshë ndërthurjesh artistike, ku me një bukuri të këndshme përthithet, përvetësohet, shijohet si uji i krojeve që buron nga rrënjët e ahut gjithë fuqia sugjestive dhe kreative e artit të tij poetik.

Poetika agolliane është plot humor, plot dashuri, plot tipare njerëzore, plot thyerje dhe oshtima, që vijnë sa nga realiteti i gjallë, i ngritur madhërishëm në art poetik, aq dhe nga fiksioni, përfytyrimi dhe fantazia e pasur iluministe e këtij bardi të madh. Kushdo që ka lexuar e shijuar vargjet e Dritëroit ka mësuar nga vepra e tij, ka marrë nektarin e luleve të pyllit e fushës, ushqimin më të shëndetshëm shqiptar, që është dashuria për natyrën dhe shpirtin e bukur kolektiv kombëtar e mbarënjerëzor.

S´i kam dashur kurrë gjërat e bujshme/Dhe shpesh jam menduar duhan duke pirë;/Ka gjëra lakuriqe që s’janë të turpshme,/Siç ka dhe gjëra te çndershme të veshura mirë.

Ja,e vërteta rri lakuriqe ngaherë,/Ja,dhe gënjeshtra me petka rri veshur!/Me thoni: cila ka turpin dhe cila ka nderë?/Kjo që ju thashë s´ka gjë/për të qeshur!

Madhështia unike e Agollit na kumton dritëhijet e shqiptarisë, rrugëtimin historik drejt shpresës dhe dashurisë që shkon drejt të pamundurës; duke shkruar për nënën Shqipëri, ai ka shprehur në mënyrën më të natyrshme dashurinë për të. “Mendimet e mia më mblidhen si bletët rreth nënës/ Nënë Shqipëri, nënë Shqipëri!” Duke evokuar historinë, luftërat, përpjekjet e popullit shqiptar, të Shqipërisë dhe të kombit tonë për të mbijetuar, për të gjallëruar, për të trashëguar bijtë e saj e duke i identifikuar dëshmorët e heronjtë dhe njerëzit e devotshëm shqiptarë me Shqipërinë, shpërthejnë vargjet e fuqishme artistike, që kanë simbolikën e veçantë letrare dhe na thotë:

Vetëm nga këto vargje mund të dalë një studim i mirë letrar. Edhe pse fjalët na duken të thjeshta, ato janë brumë, i tëri artistik dhe fuqi e thellë patriotike. Janë një pasqyrë e një vetëdije të lartë njerëzore dhe estetike, një himn madhështor dhe konkret i thjeshtësisë tronditëse, që i përfshin e gjitha në vorbullat përparëse të saj, në kredon dhe kreativitetin e një pene aq të gjallë dhe dinamike, sa të duket sikur poeti nuk është vetëm shkrues dhe kumtues i një arti të madh poetik, por dhe protagonist i madh historik i fateve të kombit të tij.

Kur poeti e gdhend mirë fjalën, kur ajo buron nga zemra dhe shkon drejt zemrave, siç e ka thënë Dritëroi, ajo bëhet aq e afërt, aq shpirtërore, sa nuk ka asgjë që mund ta shqitë lexuesin nga një krijimtari e tillë. Prandaj lirisht mund të thuhet se në tërësi vepra e tij është pasuria më madhe e letërsisë së sotme shqipe, që e ka bërë lexuesin e ndërgjegjshëm shqiptar të mos shqitet nga krijimtaria e këtij shkrimtari, që i mbushi plot 80 vjet dhe vazhdon të jetojë për hir të artit poetik, për hir të artit të shkrimit estetik në përgjithësi, për hir të atyre mijëra e mijëra lexuesve nga Shqipëria, Kosova, Shqipëria Lindore, Maqedonia, Mali i Zi, Çamëria, diaspora – gjithë hapësira etnike dhe shpirtërore e botës shqiptare, që e ka bërë poezinë e këtij vigani të letrave tona pjesë e identitetit dhe shpalimeve të veta artistike dhe kulturologjike.

Dritëro Agolli na ka dhuruar pasurinë letrare- artistike të mendjes së tij të ndritur dhe na ka frymëzuar për një Shqipëri të bashkuar, për ta zhvilluar e përparuar dhe për t’iu përkushtuar asaj tërësisht, për të sakrifikuar e mbrojtur me të gjithë qenien tonë për të ruajtur në zemër dashurinë për atë të freskët dhe mbi të gjitha dashuritë të tjera.

Për misionin e shenjtë që kanë, të gjitha poezitë e Agollit, pa përjashtim, janë të mira dhe shumë prej tyre të shkëlqyera. Ato janë poezi të drejtpërdrejta, të pastra dhe të depërtueshme, me një kolorit të fortë gjuhësor, strukturor, të pasur në figura dhe në emocione. Ajo që të tërheq vëmendjen është hollësia e detajeve, seleksionimi i kujtesave, pastërtia e imazheve, një botë që lëviz në harmoni me natyrën dhe shpirtin njerëzor, me vogëlsirat, në dukje, të jetës, por që në fakt janë sharmi dhe bukuria e saj.

Fatin e ri të Kosovës, “të kullave me kësula të bardha” në kulmet e tyre, me bedenat ku valëvitet flamuri historik i shqiptarëve, Agolli e ka ngritur në artin e tij poetik në vektorin e një mesazhi të beftë e të kudogjendur në veprën e tij letrare.

Letërsia shqipe, posaçërisht poezia, sidomos në këtë gjysmëshekullin e fundit, me aq shumë kthesa dhe përplasje historike, me aq shumë fitore dhe humbje të pariparueshme qoftë në kohën, qoftë në imazhin e botës shqiptare, duhet të jetë fatlume që pati në gjirin e saj një poet dhe një shkrimtar të përmasave të Dritëro Agollit, i cili është një ikonë e gjallë e një arti poetik elitar, një shkollë poetike, ku mund të mësojnë të gjithë brezat e krijuesve të poezisë, e cila, siç thotë një tjetër simbol i madh poetik, mjeshtri Jeronim de Rada, është lindur në këto brigje dhe në këto brigje do të kthehet.

Le të kthehemi edhe një herë tek dekorimi që presidenti Thaçi i bëri poetit ikonë, kësaj figure emblematike të letrave tona kombëtare, duke ngritur zërin që për Agollin, këtë dimension të fortë të artit estetik shqiptar, të flitet më shumë, të vlerësohet më shumë, pasi gjithçka që ai ka shkruar dhe ka lënë pas, ndërkohë që ende vazhdon të shkruajë, edhe pse në kushte të rënda shëndetësore, është një testament për të gjitha kohët dhe brezat e shqiptarisë.