Sot, më 2 nëntor, në ditëlindjen e Tefta Tashko Koços, zërit që ende sot i flet shpirtit

Nga Albert Vataj

Sot, më 2 nëntor, në ditëlindjen e Tefta Tashko Koços, kujtojmë dhe nderojmë një nga zërat më të shenjtëruar të muzikës sonë lirike — një privilegj i artit shqiptar dhe një dhuratë që i erdhi kombit si një dritë në kohë të vështira.
Tefta nuk ishte thjesht një këngëtare; ajo ishte një shkulmë drite që depërtoi ndër vitet e turbullta të Shqipërisë, duke i dhënë shpirtit tonë të plagosur një balsam hyjnor, një shpresë, një aromë të së bukurës që nuk u dorëzua asnjëherë para terrinës së kohës.

E pajisur me një vokal të jashtëzakonshëm, me një personalitet të gjerë, kulturë të formuar dhe një ambicie që e shtynte përtej kufijve të zakonshëm, Tefta Tashko hyri natyrshëm në vetëdijen shqiptare si një ikonë e pastër arti. Ajo i dha këngës lirike shqiptare jo vetëm zërin, por edhe zemrën, jo vetëm notën, por edhe shpirtin; i dha skenës fisnikëri dhe repertorit popullor një dinjitet të ri, të denjë për t’u përcjellë brez pas brezi.

E lindur në Fajun të Egjiptit më 2 nëntor 1910, vajzë e një familjeje me rrënjë nga Frashëri i Korçës, ajo do të formohej artistikisht në Montpelier të Francës, do të punonte me sakrifica në Paris dhe do të përfundonte studimet e larta me përkushtim. Kualifikimet në Romë në vitet 1935–36 i hapën rrugën një aktiviteti të dendur artistik që kulmoi me koncertin e saj të parë në Korçë më 26 nëntor 1935 — një triumf i padiskutueshëm.

Pas këtij momenti nis epoka e Tefta Tashkos: dhjetëra koncerte në Tiranë, Shkodër, Durrës, Elbasan, Vlorë e qytete të tjera, të organizuara në kushte të vështira, në një vend që ende mungonte nga infrastruktura kulturore. Por aty ku mungonin skenat, ajo sillte shpirtin; aty ku mungonin sallat, ajo sillte pasionin; aty ku mungonin kushtet, ajo sillte artin e pastër.

Në një letër dërguar Baki Kongolit, Tefta e lidh suksesin e koncertit me përkushtimin e publikut, por shfaq edhe sakrificën personale, duke treguar se madje edhe në rrethana modeste, ajo mbante barrën e çdo detaji për t’i dhënë Shqipërisë një art të denjë:
“Koncerti u prit mirë me entuziazëm… Sukses i plotë… Sa për anën materiale, paguam 37 franga ari nga xhepi.”

Në vitet 1930–1942, Tefta regjistron rreth 89 këngë popullore në Paris dhe Milano, shumë prej tyre sot pjesë themelore e fondit të artit tonë muzikor: “Kroi i fshatit tonë”, “Dola në penxhere”, “Zare trëndafile”, “Kur më vjen burri nga stani”, “Ishin dy kunata, moj zonje”, e shumë të tjera, duke u shoqëruar fillimisht nga Tonin Guraziu e më pas nga Lola Aleksi.

Njohja e saj me baritonin Kristo Koço, martesa në vitin 1940, lindja e djalit Eno, udhëtimet artistike, regjistrimet në Itali dhe më pas sëmundja e rëndë, do t’i japin jetës së saj një kthesë të dhimbshme.
Edhe në vitet e fundit, e rraskapitur nga sëmundja, ajo priste miq e artistë, pa e dorëzuar shpirtin, duke mbajtur si devizë të pathyeshme:
“Vdes dhe nuk dorëzohem.”

Vdiq më 22 dhjetor 1947, vetëm 37 vjeçe, duke lënë në kujtesën shqiptare zërin që nuk shuhet, emrin që nuk zbehet dhe një repertor që mbetet pasuri e përjetshme.

Pas vdekjes u nderua me titullin “Artiste e Popullit”, ndërsa qyteti i Përmetit e shpalli “Qytetare Nderi”, duke ngritur bustin e saj dhe duke i kushtuar koncerte e konkurse. Krijimtaria e saj është studiuar dhe përjetësuar në monografinë e Pandi Bellos.

Sot, në ditën e lindjes së saj, ne përulemi para figurës së një gruaje që bëri revolucion përmes artit, një dive që na la një testament të çmuar: se Shqipëria mund të ngrihet me art, me kulturë, me shpirt të pastër.
Tefta Tashko Koço mbetet një yll i pashuar i muzikës sonë lirike, një zë që ende sot i flet shpirtit, një frymëzim që nuk mbaron.