Xhixha dhe Milot, dy shqiptarë që çojnë ngjyra dhe dritë në Muzeun e Artit të Guandongut në Guangzhou, Kinë

Nga Albert Vataj
Në një nga tempullat më prestigjioze të artit botëror, dy shqiptarë po marrin vëmendjen dhe duartrokitjet që u takojnë. Të formuar me kulturën e rrënjës dhe përkushtimin e shpirtit krijues, ata po dëshmojnë se arti nuk njeh kufij kombëtarë, por vetëm përmasa të talentit dhe pasionit. E habitshme dhe frymëzuese njëkohësisht, mënyra se si emrat shqiptarë po rreshtohen përkrah artistëve më të njohur në skenën ndërkombëtare, duke sjellë në dritë një imazh të ri të shqiptarëve — të arsimuar, të aftë, të ndritur. Dhe kjo ndodh në një nga qendrat më të larta të formimit estetik e profesional, ku suksesi nuk dhurohet, por fitohet me punë dhe dinjitet.
Më 10 tetor 2025, në Muzeun e Artit të Guandongut (GDMOA) në Guangzhou, Kinë u çel me solemnitet ekspozita dypolare “Rifrazioni e Dritës – Yan Laichao & Milot”, një ngjarje artistike e organizuar nga vetë institucioni dhe kuruar nga Ji Shaofeng, që solli përballë dy univers artistikë të ndryshëm, por të ndërlidhur nga e njëjta filozofi drite.

Alfred Mirashi – Milot: Çelësat që hapin botën
Në ekspozitën e madhe ndërkombëtare ku arti takohet me mendimin, Alfred Mirashi, Milot vjen me një univers simbolik që e ka ndërtuar gjatë gjithë jetës së tij: çelësat. Këta çelësa të deformuar, të derdhur në metal apo të përjetësuar në tablo, janë më shumë se objekte artistike, janë metafora të një bote që kërkon të çlirohet nga kufijtë, të dalë jashtë burgjeve të përditshmërisë, të paragjykimit dhe të frikës nga tjetri.

Në duart e Milotit, çelësi nuk hap më vetëm një derë. Ai hap kuptime, ndërgjegje, ndjesi. Çdo formë e përkulur, çdo strukturë e çrregullt është një akt rebelimi ndaj uniformitetit. Arti i tij kërkon të prishë kodet e privatësisë, të thyejë ndalimet, duke propozuar një botë ku hapja është shenjë e emancipimit, jo e rrezikut.

Në këtë galeri prestigjioze, çelësat e Milotit u ngjajnë portave të imagjinatës që çojnë drejt një dimensioni të ri kulturor, ku përplasja e traditave e shndërrohet në ndeshje të frymëzimit, dhe diversiteti bëhet gjuha e përbashkët e shpirtit krijues. Këto vepra nuk flasin vetëm për artistin shqiptar, por për njeriun bashkëkohor që kërkon të kuptojë veten përmes tjetrit, që kërkon dritë përtej pragut.
Çelësat e Milotit janë të deformuar, po ashtu si bota që ai do të rregullojë përmes tyre, një botë që ende mëson si të hapet pa u frikësuar, si të shohë përtej vetes, si të pranojë se çdo derë që hapim është një ftesë për të njohur lirinë.

Një dialog midis racionales dhe emocionales
Me temën udhëheqëse “Rifrazioni e Dritës”, ekspozita vë në dialog dy artistë që ndajnë formimin italian, por që kanë zhvilluar gjuhë shprehëse të kundërta dhe plotësuese.
Artisti shqiptar Milot i njohur për kërkimin e tij mbi strukturën dhe energjinë e dritës, eksploron dimensionin racional dhe arkitektonik të formës, ku drita bëhet element ndërtues i hapësirës dhe ekuilibrit.
Në krahun tjetër, Yan Laichao përqafon forcën emocionale të ngjyrës dhe gjestit piktorik, duke e përjetuar dritën si ndjenjë, si drithërimë shpirtërore dhe lëvizje e brendshme.
Takimi mes këtyre dy botëve krijon një tension poetik mes rendit dhe shpërthimit krijues, mes arsyes që strukturon dhe emocioneve që shpërbëjnë, duke e kthyer ekspozitën në një meditim mbi raportin midis dritës dhe shpirtit.

“Obelisku i Dritës” i Helidon Xhixhës, një simbol i energjisë dhe transcendencës
Në përkim me hapjen e ekspozitës, u inaugurua edhe skulptura monumentale “Obelisku i Dritës”, vepër e artistit të njohur shqiptar Helidon Xhixha.
Kjo instalacion madhështor prej çeliku të lëmuar pasqyrë ngrihet në hyrje të galerisë si një aks vertikal dritë-materie, që reflekton dhe shumëfishon dritën përreth, duke u bërë simbol vizual i ekspozitës dhe urë midis energjisë, materies dhe spiritualitetit.
Me pasqyrimet e saj që ndryshojnë sipas këndit të dritës, “Obelisku i Dritës” dialogon me arkitekturën bashkëkohore të muzeut, duke mishëruar vlerat e ekuilibrit, fuqisë dhe transformimit që karakterizojnë artin e Xhixhës.


Prania e skulpturës “Mr. Duck – Spick Stars”
Në kuadër të ekspozitës, u prezantua gjithashtu skulptura “Mr. Duck – Spick Stars” e artistit Junjie Lai, e realizuar në çelik inox të lëmuar si pasqyrë.
Vepra, me ironinë dhe energjinë e saj vizuale, i shton ekspozitës një frymë lozonjare dhe pop, duke vendosur në dialog dritën me reflektimin, formën me perceptimin.

Fjalimet dhe prania e personaliteteve
Ceremonia e hapjes u shënua nga një atmosferë solemniteti dhe bashkëpunimi ndërkulturor.
Ndër folësit kryesorë ishin Drejtori i Muzeut Wang Shaoqiang, Ambasadori i Shqipërisë në Kinë, S.E. Riza Poda, kruatori Ji Shaofeng, profesorët Jiang Shuzhuo dhe Milot, si dhe vetë artistët Yan Laichao dhe Helidon Xhixha.
Milot udhëhoqi gjithashtu një vizitë për publikun, duke i ftuar të pranishmit në një përvojë të thellë ndijore, ku drita, struktura dhe perceptimi bashkëveprojnë në mënyrë poetike.
Në ceremoni morën pjesë personalitete të botës diplomatike, akademike dhe artistike, ndër të cilët spikasnin Znj. Ilda Poda, bashkëshortja e ambasadorit, Ministri Këshilltar i Ambasadës Novruz Çeta, si dhe përfaqësues nga universitete dhe institucione të rëndësishme kulturore kineze.