Luçjan Bedeni dhe “Marubi” në UNESCO, një triumf i pasionit dhe përkushtimit për shpëtimin e kujtesës

Nga Albert Vataj

Shkodrës nuk i kanë munguar dhe nuk do t’i mungojnë kurrë, ata që e shndërruan atë në një tempull arti dhe trashëgimie. Sepse atë e kanë përfaqësuar dhe promovuar, pasuruar dhe madhështuar me shpirtin e tyre krijues dhe përkushtimin për t’i shërbyer asaj me zell, si një besimi që e shenjtëron qëllimin e tyre. I tillë është edhe Luçjan Bedeni, i cili nuk preferoi të bënte detyrën e tij të drejtorit të Muzeut Kombëtar të Fotografisë “Marubi”, si burokrat apo si përfitues të një mundësie rehatie dhe pompoziteti, por e vlerësoi këtë meritë si një përgjegjësi dhe obligim, për t’i ofruar gjithçka që kishte dhe për të bërë të pamundurën në përmbushjen e një premtimi që i kishte bërë vetes për të mbërritur te kulmimi i qëllimit, bërja e arkivës së Marubit pjesë e trashëgimisë së botës.
Rruga për të mbërritur deri aq larg qe një udhë mundimesh dhe sprovash, por ai dhe ata që janë pranë tij, ata që i japin zë dhe zemër, shpirt dhe përjetësi këtij testamenti vlerash, nuk hoqën dorë, punuan dhe u përkushtuan, dhe i’a dolën edhe kësaj, si gjithë atyre arritjeve që e shndërruan Marubin në një nga gurët e çmuar në gjerdanin e hireve të Shkodrës Loce.

Në zemër të Shkodrës, një qytet me histori të pasur kulturore, ndodhet një nga thesaret më të çmuara të trashëgimisë shqiptare, Arkivi Fotografik Marubi. Ky arkiv, që përmban një koleksion të jashtëzakonshëm fotografish nga tre breza të dinastisë Marubi, është një dëshmi e rrallë e historisë, kulturës dhe identitetit shqiptar. Në prill 2025, ky arkiv u njoh zyrtarisht nga UNESCO si pjesë e Regjistrit Ndërkombëtar të Kujtesës së Botës, duke e vendosur Shqipërinë në hartën e trashëgimisë botërore. ​

Ky sukses nuk do të ishte i mundur pa përkushtimin dhe vizionin e Luçjan Bedenit, drejtorit të Muzeut Kombëtar të Fotografisë “Marubi”. Me një përkushtim të palodhur, Bedeni ka luajtur një rol kyç në ruajtjen, restaurimin dhe promovimin e këtij arkivi të jashtëzakonshëm, duke e shpëtuar atë nga harresa dhe duke e sjellë në vëmendjen e publikut vendas dhe ndërkombëtar. ​

Në këtë prezantim rolin e Luçjan Bedenit në shpëtimin dhe promovimin e Arkivit Marubi, rëndësinë e përfshirjes së tij në UNESCO dhe trashëgiminë e pasur të dinastisë Marubi që vazhdon të frymëzojë breza të tërë.

Në një takim me sipërmarrësit e vegjël të rajonit të Shkodrës, Kryeministri Edi Rama solli në vëmendje një nga arritjet më të mëdha kulturore të Shqipërisë së viteve të fundit, përfshirjen e Arkivit Fotografik Marubi në Regjistrin Ndërkombëtar të Kujtesës së Botës nga UNESCO.

Në këtë qasje komunikuese dhe vlerësuese të Shkodrës dhe traditave të pasura që trashëgon ky qytet, Rama vlerësoi nominalisht kontributin e Luçjan Bedenit, drejtorit të Muzeut Kombëtar të Fotografisë “Marubi”, duke e cilësuar si “njeriun që shpëtoi Arkivin Marubi” dhe bashkë me të, shpëtoi Shkodrën nga një turp i madh kombëtar. Me fjalë të ngrohta dhe vlerësim të thellë, Kryeministri theksoi se pa punën, përkushtimin dhe dashurinë personale të Bedenit për këtë pasuri, nuk do të ishte e mundur as ndërtimi i muzeut modern, as shpëtimi fizik dhe ligjor i arkivit.

“Është realisht përkushtimi, ajo mënyra shumë personale me të cilën ai e sheh atë pasuri – si ta kishte pjesë të trupit të vet – që i bën nder shumë të madh këtij djali”, – theksoi Rama, duke lënë të kuptohet se pas shpëtimit të një trashëgimie të tillë nuk qëndron vetëm një proces teknik, por një akt dashurie dhe përgjegjësie të rrallë qytetare.

Roli historik i Luçjan Bedenit

Në një kohë kur arkivi Marubi, me rreth 150,000 negativë në xham dhe celuloid, ishte lënë në mëshirë të kohës, i strehuar në kushte tejet të papërshtatshme, Luçjan Bedeni e pa misionin e tij jo thjesht si një detyrë administrative, por si një akt shpëtimi kombëtar.

Përmes një pune këmbëngulëse: Ai arriti të organizojë një proces të plotë inventarizimi dhe katalogimi të fondit të Marubëve. Përmes kontributit dhe përkushtimit të tij u drejtua ngritja e laboratorit të restaurimit dhe konservimit, me teknologji bashkëkohore për trajtimin e negativëve historikë.

Bedeni gjithashtu kërkoi dhe arriti përfshirjen në rrjete ndërkombëtare të trashëgimisë fotografike dhe muzeale. Hartoi një vizion afatgjatë për ekspozimin dhe promovimin ndërkombëtar të kësaj trashëgimie.

Njëherash atij duhet t’i njihet dhe t’i çmohet si përkushtim dhe kmëbëngulje pjesëmarrja në betejën administrative dhe diplomatike për të përfshirë Arkivin Marubi në UNESCO, duke i dhënë arkivit një status të garantuar ndërkombëtar.

Në thelb, Bedeni veproi si një mburojë kulturore, duke krijuar ura ndërmjet të shkuarës së rrezikuar dhe të ardhmes që kërkon kujtesë të gjallë dhe të mbrojtur.

Kujtojmë se Dinastia Marubi është dhe do të mbetet përgjithmonë një histori që lindi nga pasioni dhe mbijetoi si testament.

Për të kuptuar peshën e kësaj arritjeje, duhet të ndalemi tek vetë dinastia Marubi, një kapitull unikal në historinë e artit shqiptar dhe botëror.

Pietro Marubi, një fotograf dhe artist italian që emigroi në Shkodër në mesin e shekullit XIX për arsye politike, themeloi studion e parë fotografike shqiptare më 1856. Ai solli në Shqipëri frymën e re të një arti në lindje: fotografinë, duke dokumentuar me mjeshtëri jetën politike, shoqërore dhe private të një vendi të ndarë mes traditës dhe modernizimit.

Kel Marubi, nxënësi dhe birësuesi i Pietro-s, e çoi më tej trashëgiminë, duke e pasuruar me një dimension të ri teknik dhe estetik. Ai studioi në Institutin e Fotografisë në Lion të Francës, solli aparaturat më të fundit dhe solli standardet evropiane të fotografisë në Shkodër.

Gegë Marubi, brezi i tretë, arriti ta çojë artin fotografik shqiptar në nivele të tjera të sofistikimit, duke futur përdorimin e filmave të hollë dhe duke i sjellë fotografisë shqiptare një karakter më të lirë dhe emocional.

Arkivi i tyre është një enciklopedi vizuale: portrete të burrave të dheut dhe prijësve, skena të jetës së përditshme, pamje qytetesh dhe fshatrash, kostume tradicionale, ngjarje historike dhe momente kyçe që ndihmojnë të rindërtojmë memorien tonë kolektive.

Për dekada me radhë, kjo thesar i paçmuar u mbajt nën kushte të vështira, shpesh në rrezik të humbjes totale për shkak të lagështisë, zjarrit, harresës dhe mungesës së profesionalizmit në ruajtje. Nëse nuk do të ishte ndërhyrja në kohë e njerëzve si Luçjan Bedeni, Shqipëria do të kishte humbur një nga trashëgimitë më të vyera që dëshmon identitetin e saj kulturor.

Përfshirja e Arkivit Marubi në UNESCO shenjon:

Një legjitimim ndërkombëtar të trashëgimisë fotografike shqiptare.

Një njohje të rolit të Shqipërisë në historinë e fotografisë botërore.

Një kthesë në mënyrën se si Shqipëria duhet të trajtojë, mbrojë dhe promovojë kujtesën e saj kombëtare.

Në këtë sukses monumental, Luçjan Bedeni është pa dyshim një figurë kyçe, një kujdestar i palodhur që u bë ura midis trashëgimisë së Marubëve dhe njohjes ndërkombëtare të saj.

Përtej Muzeut është rëndësia e vazhdimësisë.

Krahas punës së bërë për “Marubin”, Bedeni dhe ekipi i tij kanë luajtur një rol në modelimin e një kulture të re të trajtimit të trashëgimisë: Edukimi i brezave të rinj për të çmuar historinë përmes imazheve.

Ngritja e ekspozitave bashkëkohore që ndërthurin trashëgiminë klasike me interpretimet moderne.

Pjesëmarrja në rrjete dhe projekte ndërkombëtare që promovojnë fotografinë si gjuhë universale të kujtesës njerëzore.

Sot, falë përkushtimit të tyre, Muzeu Kombëtar i Fotografisë “Marubi” nuk është vetëm një hapësirë muzeale; është një laborator i gjallë idesh, një qendër kërkimore dhe një vatër frymëzimi për brezat e ardhshëm.

Në një epokë kur shumë kultura të vogla luftojnë të ruajnë kujtesën përballë harresës globale, historia e Arkivit Marubi dhe roli i Luçjan Bedenit janë shembuj frymëzues të si dashuria për trashëgiminë, profesionalizmi dhe përkushtimi individual mund të shpëtojnë identitetin e një kombi.

Dinastia Marubi jeton sot jo vetëm në imazhet e tyre të pavdekshme, por edhe në aktet e guximshme të atyre që, si Luçjan Bedeni, e shohin kujtesën jo si një barrë, por si një amanet të shenjtë për të ardhmen.