Liri Belishova dhe institucioni i pendesës

Nga Halil Rama
Afro nëntëdhjetë e dy vjet më parë, më 14 tetor 1926, në Belishovë, Mallakastër, do të lindte një fëmijë që do të bënte dallim nga të tjerët për zgjuarsinë dhe guximin e saj. Ajo ishte Liri Kamber Belishova, e cila të hënën në mbrëmje mbylli sytë përgjithmonë, për t’u larguar për në botën e përtejme. Portreti i saj ishte ai një gruaje emblematike, të edukuar, të shkolluar, të përkushtuar dhe të kulturuar në shkallën më sipërore. Si e tillë, ajo zë vendin e merituar në panteonin e nderit të kombit shqiptar. Që në fëmijëri, tek Liria spikati zelli dhe vullneti i madh për shkollën, për librat dhe dituritë. Arsimin e mesëm e kreu gjatë periudhës së Luftës Antifashiste në Institutin Femëror “Nana Mbretneshë”, dega normale, ndërsa pas çlirimit, studimet e larta i kreu për shkenca politike-sociale në Moskë, në periudhën 1951-1954. Ka marrë pjesë në Lëvizjen Antifashiste që në demonstratat e rinisë në prill të vitit 1939. Ishte përjashtuar nga shkolla për aktivitet antifashist më 1941 dhe 1943. Veçanërisht ishte shquar në punën me të rejat e shkollës “Instituti Nana Mbretëreshë” dhe me të tjera, duke qenë anëtare e një grupi edukativ lidhur me Grupin e Shkodrës dhe pastaj, që me krijimin e PKSH u bë përgjegjëse e aktivit të klasës e anëtare e bërthamës së shkollës. Ajo ishte shquar për pjesëmarrje aktive në demonstratat dhe në të gjitha format e veprimtarisë antifashiste ilegale. Si bijë e denjë e një familje me tradita të shquara atdhetare, u bë një nga veprimtaret më të shquara antifashiste të Shqipërisë.
Një protagoniste me një jetë të jashtëzakonshme
Liri Belishova ishte një nga figurat më simpatike, më të mençura, më fisnike dhe një nga udhëheqëset kryesore të LANÇ-it dhe të pasluftës. Njëri nga bashkëpunëtorët e saj më të ngushtë të këtyre 27 viteve të fundit, Kryetari i OBVL-së, Rrahman Parllaku – “Hero i Popullit” dhe “Nderi i Kombit”, e konsideron znj.Belishova si gruan stoike që i përballoi me dinjitet sfidat e jetës. Sipas z.Parllaku, L.Belishova kishte cilësi të rralla kulturore, komunikative e propagandistike, bindëse. Ishte e aftë të bisedonte bindshëm me njerëz të natyrave dhe karaktereve të ndryshme. E edukuar në një mjedis familjar atdhetar dhe në ambient qytetar si Tirana, ajo kishte aftësi bindëse të çuditshme. Agjitatore e jashtëzakonshme, e tipit të ri antifashist, Liria e kuptonte me lehtësi hallexhiun nga fshati, qyteti apo aleatët e huaj. Ajo nuk ishte e nënshtruar dhe nuk ndjente komplekse inferioriteti ndaj askujt. Ndërsa Prof.Dr. Ana Lalaj, që ka trajtuar shkencërisht më mirë se kushdo historinë e LANÇ-it dhe të Pasluftës, e sheh jetën dhe veprimtarinë e Belishovës në tri kohë, si një nga figurat e shquara të historisë shqiptare, të viteve të Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare, të periudhës së pasluftës dhe viteve të demokracisë e pluralizmit politik në Shqipëri.
Portreti i Liri Belishovës na shpalos një pjesë të historisë kombëtare që na bën të ndjejmë emocione. Etapat e jetës së saj lidhen me zhvillime të rëndësishme të jetës politike të vendit. Ajo kontribuoi në Luftën Antifashiste dhe pas çlirimit. Në saj të punës dhe përpjekjeve arriti të bëhet një nga drejtueset e larta të Partisë Komuniste Shqiptare, duke besuar se ajo përfaqësonte interesat e popullit e të atdheut. Por pikërisht kur konstatoi devijimin nga kjo devizë, ajo u përball egërsisht me udhëheqjen e nomenklaturës komuniste, nga e cila edhe u dënua e u trajtua mizorisht. Liri Belishova ka qenë deputete e Kuvendit të Shqipërisë që nga 1947 deri më 1961 në të gjitha legjislaturat. Më pas provoi trajtimin e keq në kampet e internimit, si shumë kundërshtarë të sistemit të asaj kohe. Nuk u ligështua dhe me fillimin e proceseve demokratike u përfshi për të dhënë ndihmesën e saj nëpërmjet Organizatës të Bashkuar të Veteranëve të LANÇl (OBVL), në interes të atdheut.
Përfaqësuese e vlerave më të mira të gruas mallakastriote
Liri Belishova do të na befasonte përherë me dijet e saj të gjera e të thella, logjikën e saktë të të arsyetuarit, kujtesën e pagabueshme, interesin e jashtëzakonshëm për zhvillimet demokratikë të vendit dhe sfidat e ndryshme me të cilat përballeshim, si edhe me aftësinë e saj të mrekullueshme për të dëgjuar dhe respektuar mendimin e bashkëfolësit. Aftësitë intelektuale dhe dijet e kësaj zonje janë ruajtur brenda një shpirti të madh që nuk e ka lejuar kurrë të shajë askënd, as përndjekësit e saj të pashpirt gjatë viteve të internimit. Liri Belishova ishte dëshmi e njeriut të sakrificës, krenarisë dhe dhimbjes, por mbi gjithçka ajo simbolizon vetë fatin e Shqipërisë që prej Luftës së Dytë Botërore. Ajo iu bashkua luftës çlirimtare antifashiste dhe me meritë u bë pjesë e fitimtarëve të saj. Pas luftës punoi me përkushtim për ndërtimin e Shqipërisë së re, duke besuar se e ardhmja e saj do të ishte në përputhje me ato ideale të pastra e të larta që udhëhoqën brezin e saj gjatë luftës. Për më se katër dekada, Liri Belishova dhe bashkë me të edhe Familja e saj e mrekullueshme përjetoi dhimbjen e madhe të denigrimit dhe persekutimit, duke kaluar gjysmën e  jetës në kampet e burgut dhe internimit…
Vitet ‘90-të e gjetën aty ku kishte qenë në vitet e rinisë, në përpjekjet për t’í rikthyer atdheut të dashur dinjitetin, demokracinë dhe lirinë e munguar. Me një energji dhe kurajë të pashoqe, ia doli të mposhtë fatin e keq që i rezervoi koha, duke u shfaqur në vitet e demokracisë e të pluralizmit më e fortë, më e respektuar dhe më e nderuar nga gjithë bashkëkombësit tanë. Pikërisht për këto kontribute, Këshilli i Bashkisë Ballsh, me vendimin Nr.21 dt. 29.04.2002 i ka dhënë znj.Liri Belishova titullin “Qytetar Nderi i Qytetit të Ballshit” me këtë motivacion: “Për kontribute të shquara në Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare, kryerjen e detyrave të larta shtetërore mbas çlirimit dhe përballimin me dinjitet të sfidave të kohës mbas vitit 1961, përfaqësuese e vlerave dhe cilësive më të mira të tipareve të gruas mallakastriote”.
Ndërsa vetëm para një viti ish-Presidenti i Republikës Bujar Nishani i akordoi asaj “Dekoratën e Artë të Shqiponjës”. Mes gëzimit të papërshkruar ajo shprehu edhe dhimbje për të kaluarën e saj tragjike. “Kam shumë dhimbje, fatkeqësisht, megjithatë jam e lumtur që Shqipëria po shkon drejt Europës dhe jo vetëm Shqipëria, por edhe Kosova” –u shpreh ndër të tjera znj.Belishova, e cila nuk e humbi ndjenjën e qytetares së angazhuar politikisht as pas jetës së mbushur plot dhimbje, jo vetëm fizike në internimin e egër, por edhe ato shpirtërore që kulmojnë me vdekjen e së bijës, Drita Çomo.
Ish-presidenti Alfred Moisiu, e kujton Belishovën si një bashkudhëtare të rinisë në ëndrrat për lirinë e zhvillimin e vendit.  “Liria ka qenë një nga ato vajzat që kur shpërthenin demonstratat në Tiranë ishte e para që merrte pjesë dhe ajo ka humbur edhe një sy në demonstratat e asaj kohe… Ai brez mbeti i zhgënjyer”, kujton Moisiu.
Për historianin Paskal Milo, Belishova ishte produkt i historisë, i një historie jo pak të trazuar si ajo e Shqipërisë.
“ishte një personalitet politik që ka përjetuar kalvarin e politikës shqiptare në mënyrën më ekstreme të mundshme, megjithatë në përfundimin  e kësaj beteje me sfidat e historisë, por edhe me jetën, në perëndim të jetës biologjike të saj, mund të themi që ishte një heroinë” -ishte shprehur Milo.
Me personalitetin e shquar, të kapaciteteve të mëdha, me integritetin e saj intelektual e moral, L.Belishova i kalon përmasat e Shqipërisë.
Ajo besoi dhe dëshmoi me vepra se njeriun ne jetë e mban vetëm dija. Në miqësi me dijen, ajo mbetet si simbol i mençurisë e diturisë.
Liri Belishova, u rrit, u formua dhe mbeti patriote. Lufta Antifashiste, mbrojtja e vendit, “lufta e bërrylave’, qëndrimi në internime, krijimtaria publicistike e aktiviteti intensiv në mbishtetje të proceseve demokratike e të shtetit ligjor, e forcuan karakterin e saj.
Një nga figurat më interesante, përfaqësuese
e elitës intelektuale mbarëkombëtare
Liri Belishova i mbështeti fuqimisht proceset demokratike në vendin tonë, pas viteve ‘90. Ndonëse vinte e lodhur nga diktatura e egër, ajo ishte optimiste për ecurinë e proceseve demokratike, për krijimin dhe konsolidimin e shtetit ligjor.
E përndjekur, por e pa përkulur nga shtypja e gjatë, në vitin 1994, me gjithë moshën jo të re, do të mbishteste krijimin e Organizatës së Bashkuar të Veteranëve të Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare të Popullit Shqiptar, duke u bërë ndër vite anëtarja më aktive e kryesisë së kësaj organizate.
Në përditshmërinë e jetës ajo ishte dhe ishte një nga figurat më interesante, si përfaqësuese e elitës intelektuale mbarëshqiptare.
Ajo ishte gruaja kurajoze që në momente të rëndësishme ka mbrojtur me mençuri e trimëri çështjen tonë kombëtare.  Liri Belishova ishte një figurë publike, me kontribute evidente, si në median e shkruar dhe atë vizive. Ka qenë e ftuar në disa emisione televizive të organizuara nga RTVSH, TV “KLAN”, “News 24”, etj. Gjithashtu, ka dhënë intervista, por edhe ka shkruar shumë artikuj te “Gazeta Sqiptare”, “Panorama”, “Standard”, “Korrieri”, “Rilindja Demokratike”, “Veterani” etj.
Si një ndër personalitetet e pakta që i mbijetoi regjimit më gjakatr, ajo krijoi një profil publicistik, duke sjellë ndër vite të vërtetat e hidhura të atij sistemi, shtrembërimin që iu bë idealeve të mëdha të Luftës Antifashiste, në emër të së cilës dhanë jetën e tyre të re shumë djem e vajza.
Liri Belishova, nuk nguronte t’u shprehë mirënjohje të veçantë SHBA e vendeve anëtare të NATO-s që mbishtetën luftën e drejtë të UÇK-së dhe bënë realitet këtë ëndërr shekullore të shqiptareve, ashtu si edhe luftëtarëve të UÇK të Maqedonisë, që imponuan kancelaritë perëndimore  dhe autoritetet maqedonase të inicionin dhe pranonin Marrëveshjen e Ohrit.
Gruaja që sfidoi diktaturën
Pasi ka përjetuar një nga internimet më të egër dhe ka vuajtur skëterrshëm larg syve shuarjen e jetës së vajzës së saj, pasi më në fund ishte mplakur e kërrusur, Liri Belishova ishte ndoshta ndër të paktët që njeh “Institucionin e pendesës” .
Vuajtjet e diktaturës nuk e mposhtën, ose ndoshta ishin ato vuajtje që i dhanë edhe më shumë forcë për të qëndruar. Si një dëshmi e gjallë e viktimave të sistemit, por edhe të atyre që me zell luftuan për ta sjellë në pushtet atë. Në afro nëntë dekada jetë që i rëndonin mbi supet e kërrusura, Liri Belishova e gjeti kohën e saj për t’i kërkuar falje popullit shqiptar, edhe pse ajo vetë – partizania që luftoi për çlirimin e vendit, deputetja e qeverisë komuniste –do të shndërrohej në armiken e kësaj të fundit e për këtë do të syrgjynosej prej sistemit, ku ajo vetë militoi.
Pyetjes nëse ndihej përgjegjëse për faktin se kishte qenë pjesë e mekanizmit të diktaturës, ajo i ishte përgjigjur publikisht me fjalët “Shumë të madhe”. Pastaj argumentet: “Ne nuk i realizuam premtimet që i dhamë popullit për një Shqipëri demokratike dhe të begatë”, “Ne i shkaktuam popullit shumë dëme dhe pjesa më e dhimbshme patjetër kanë qenë represionet”. Pyetjes se “megjithatë, ende askush, nuk ka kërkuar një falje publike” Belishova i përgjigjet “Falje duhet t”i kërkojnë popullit të gjithë ata që kanë qenë anëtarë të Partisë e sidomos udhëheqësit e saj. Veçanërisht ata që personalisht janë përgjegjës për faje të renda e krime”. Pastaj citon se nga përfaqësuesit e sistemit të kaluar falje publike kanë kërkuar deri tani Bedri Spahiu apo Rahman Parllaku. Ajo vetë: “Unë gjej rastin edhe njëherë të kërkoj ndjesë, t’u kërkoj falje jo vetëm viktimave, por gjithë popullit tim, sepse duke u nisur t’i bënim mirë popullit, i shkaktuam shumë dëme”.
Dhe kështu ajo ikën nga kjo botë, e çliruar nga makthi i “mëkateve”, ndonëse ishte vetë ndër viktimat e genocidit të pashembullt komunist.
Lamtumirë Liri Belishova. Parajsa qoftë vendbanimi juaj i përjetshëm.