Albert Vataj
NË 1875, në moshën tridhjetë e dy vjeç, një konteshë austriake e varfër u largua nga Vjena, ku kishte punuar si guvernante, dhe shkoi në Paris në përgjigje të një reklame: ‘Një zotëri shumë i pasur, me arsim të lartë, i moshuar që jeton në Paris kërkon një zonjë njohëse e gjuhëve, gjithashtu e moshuar, si sekretare.’
‘Zotëri më i vjetër’ ishte Alfred Nobel, milioner suedez dhe shpikës i dinamitit. Ai, në fakt, ishte vetëm dyzet e dy vjeç kur pranoi aplikantin e tij aristokratik (dhe katërgjuhësh); ai u ndje menjëherë i tërhequr pas saj. Për një orë ose më shumë çdo ditë për tetë ditë ata u ulën në apartamentin e Nobelit në Paris dhe biseduan me zjarr për njerëzit, artin, jetën, kohën, përjetësinë dhe si ta bëni luftën të pamundur.
Në ditën e nëntë Nobel shkoi në Stokholm. Menjëherë pas kësaj kontesha mori dy telegrame. Një nga Nobeli: ai do të kthehej pas një jave. Tjetri nga njeriu që kontesha e donte, të cilin ajo kishte tentuar ta hiqte dorë për shkak të mosmiratimit të familjes së tij: ai nuk mund të jetonte pa të, tha ai. Dy mundësi me vetëm një zgjidhje dhe me zemërthyerje.
Bertha u kthye në Vjenë, për t’u arratisur me trandien e zemrës së saj, Arthur von Suttner. Por gjatë atyre pak ditëve në Paris, ajo krijoi një miqësi romantike me Alfred Nobelin, e cila, e mbështetur nga shumë letra, zgjati deri në vdekjen e tij më 10 dhjetor 1896. Në atë kohë ajo ishte bërë një gazetare, romanciere më e shitur dhe pacifiste me famë ndërkombëtare; në vitin 1905 ajo ishte gruaja e parë që mori Çmimin Nobel për Paqe (dhe gruaja e parë që mori ndonjë çmim Nobel që nga institucioni i tyre në 1901)
Bertha dhe Arthur kaluan një dekadë në mërgim në Kaukaz, ku shkruanin dhe lexonin me zjarr; këtu ata fillimisht formuan idetë e një kryqëzate kundër luftës. Kështu, kur, të pajtuar me familjen e Arturit, ata u kthyen në Evropë dhe takuan bashkëthemeluesin e një grupi paqeje në Londër, entuziazmi i Berthës ishte gati të shpërthejë. Ajo konsultoi raportet dhe regjistrimet, intervistoi ushtarë të plagosur në beteja dhe më pas shkroi romanin kundër luftës për të cilin është më e njohur: “Die Waffen Nieder” (“Ly Down Your Arms!”). I botuar në vitin 1889, ai u botua në më shumë se 35 botime dhe u përkthye në shumicën e gjuhëve evropiane.
Autori i palodhur tani u bë aktivist i fuqishëm. Ajo krijoi degë të lëvizjes ndërkombëtare të paqes në Austri dhe Gjermani. Mbajti fjalime publike (e para në Kongresin Ndërkombëtar të Paqes 1891 në Romë). Nisi botimin e një buletin paqeje. Mblodhi fonde (nganjëherë nga vetë Nobeli) për kauzën e sja. Shkroi artikuj, pamflete, komente, letra dhe peticione. Organizoi takime mes njerëzve me ndikim. Bëri turne leksionesh, duke përfshirë një udhëtim 6-mujor në Amerikë kur ishte pothuajse 70 vjeç. Mori pjesë në çdo konferencë dhe kongres të mundshëm. Në Konferencën e Parë të Paqes të Hagës më 1899, ajo ishte ‘pika jozyrtare qendrore, megjithëse u lejua atje vetëm si vëzhguese (dhe e vetmja grua e pranuar në ceremoninë e hapjes).
E gjithë kjo u arrit në një sfond mes vështirësive financiare (familja Suttner ishte e zhytur në borxhe dhe nëna e Berthës kishte hedhur në kumar burimet e saj) dhe vështirësive private, të cilat ajo ishte rritur për t’i fshehur. Ajo u ndihmua nga shkalla e të mësuarit të saj (Bertha ia atribuoi shumë suksesin e saj rrjedhshmërisë së nxënies dhe komunikimit në gjuhë të ndryshme); favorizuar nga një inteligjencë e fortë praktike; nga energjia dhe bindjet pasionante; dhe nga një karizëm personale, për të cilën ajo ishte plotësisht e vetëdijshme, ndoshta më prekëse kur në ditarët dokumentoi zbehjen dhe zhgënjimet e saj. “E di që kam humbur magnetizmin tim” i tha ajo ditarit; por e ngushëlloi veten se të paktën planet për të dalë në pension nuk do të dëmtonin ‘kauzën’. ‘Të bëhem e shëmtuar, të dobësohem, dhe nuk duhet kurrsesi t’i tregohet kjo botës.’
Pse është shkruar kaq pak për këtë grua?
Së pari, ajo ishte një grua në një kohë kur nuk ishte e lehtë të jesh një grua me pasoja dhe ëndrra, një grua që guxon e vetme të ndeshej me një botë të sunduar nga patriarkalët fanatik, me pushtetin uzurpator të burrave. Ajo e dinte këtë: ndërsa ‘ministrat, shtetarët dhe intelektualët’ (burrat) vazhdojnë të bëjnë përshtypje deri në pleqëri, ‘gratë në jetën publike janë ende diçka e re. Termi ‘plakë’ shpreh diçka krejt të ndryshme nga ‘plak’.
Në vitin 1903, kur një sondazh i gazetës së Berlinit tregoi se Bertha von Suttner ishte një nga pesë ‘gratë më të famshme’, shoqëruesit e saj përfshinin një mbretëreshë puritane dhe dy aktore. Ajo la shenjën e saj duke qenë ajo që ishte dhe jo ajo që bëri; ajo hyri në gazeta dhe biseda në tryezën e darkës, në vend të librave historikë (si Florence Nightingale) apo qarqeve letrare (ajo nuk ishte Xhorxh Eliot). Ajo që bëri Bertha von Suttner nuk ishte ajo gjë që atëherë ishte zakon të regjistrohej. Historia e saj e jetës sigurisht tërhoqi interes; por vetëm si një komplot për trillim romantik. Autobiografia e saj është shumë selektive dhe e rezervuar; dhe stili i saj letrar është, për shekullin tonë, jashtëzakonisht i lartë dhe retorik.
Më pas, vetëm pak ditë pasi ajo vdiq, filloi Lufta e Madhe. Pjesa më e madhe e lëvizjes së paqes u ndal dhe bota, në të cilën një car rus mund të mblidhte një Kongres të Paqes, ose një folës publik që pretendonte se paqja botërore ishte hapi tjetër logjik në përparimin e njerëzimit drejt një plani më të lartë të ekzistencës, u ndryshua. përgjithmonë.
Pse duhet të mbahet mend Bertha von Suttner tani?
Ajo çfarë ajo arriti ishte kundër pushtetit të burrave dhe ndalimeve të kohës; edhe kështu, me përkushtimin dhe vendosmërinë e saj, tregoi se sa ndikuese mund të jetë një jetë e mbështetur në bindje. Bindjet e saj informonin ‘Ulni armët’; libri u lexua për argëtim; dhe lexuesit e saj e kapën, rrugës, mesazhin që ajo përcolli. Jeta e saj publike tregoi se sa shumë mund të varet nga fuqia e personalitetit, nga lloji i vetëbesimit që i bën njerëzit e tjerë të ndihen më mirë. “Ajo sillej gjithmonë sikur të ekzistonte tashmë në mendje një Konventë e Gjenevës. Njerëzit nuk mund t’i rezistonin mendjes së saj fisnike dhe vullnetit qëndrestar. Kur mendimet përplaseshin dhe marrëveshja dukej e pamundur, Bertha von Suttner ngrihej në këmbë dhe vetëm kjo, dinjiteti i pamjes së saj, serioziteti i tipareve të saj, do të sillte qetësinë që është parakushti për marrëveshje.
Bertha von Suttner duhet të mbahet mend edhe për besimin e saj në barazinë gjinore. ‘Pyetja e grave – çfarë është ajo përveç zgjimit të një gruaje, që trajtohet si fëmijë nga shoqëria dhe ligji?’ Kjo në një letër të shkruar në vitin 1889, me shumë vite për të kaluar para të drejtës së votës së grave. Në vitin 1894, një nga artikujt e saj të shumtë kërkoi që dallimet fizike nuk duhet të shkaktojnë dallime etike. Në fund të fundit, vuri re ajo, pela e garës bën të njëjtën detyrë si kali; buça në tufën e zagarëve gjuan siç bën qeni. Burri dhe gruaja lindin të barabartë dhe duhet të kenë të drejta të barabarta. (Po, me të vërtetë. Si duken gjërat këto ditë, njëqind vjet më vonë?)
