Nga Albert Vataj
A kemi evoluar intelektualisht apo jemi dëshmitarë të një involucioni të paepur të species njerëzore? Të avancuar teknologjikisht, apo thjesht skllevër të teknologjisë? Ne kemi arritur një cilësi më të mirë jetese dhe, në këtë aspekt, mendoj se të gjithë ne perëndimorët duhet të pajtohemi. Por a po evoluon truri ynë? A jemi bërë më të zgjuar?
Sipas tezës së gjenetisti të mirënjohur amerikan, Gerald Crabtree, specia jonë jo vetëm që është më pak inteligjente se paraardhësit e saj, por në fakt është duke u rikthyer pas në aspektin e formimit. Një regres i ngadalshëm por i paepur. Profesor Crabtree, drejtor i laboratorit gjenetik në Universitetin e Stanfordit, ka publikuar një tezë provokuese në revistën shkencore “Trends in Genetics”, sipas së cilës speciet njerëzore po bëhen gjithnjë e më budallenj dhe emocionalisht më të prekshëm se ata që na paraprinë.
Zbulimet e reja teknologjike na e kanë bërë jetën më të lehtë, por sipas evolucionit, njeriu duhet të luftojë për mbijetesë, përndryshe truri i tij bëhet dembel. Përzgjedhja natyrore, e cila favorizon më të fortët dhe më të zgjuarit, lejon trurin tonë të evoluojë. Nëse kjo nuk ndodh, nëse njeriu nuk percepton ndonjë nevojë për të luftuar për të siguruar mbijetesën e tij, aftësitë e tij mendore bien në gjumë.
Më tej, studiuesi nënvizon, ndërkohë që nga njëra anë teknologjia na ka lejuar të përparojmë dhe të lehtësojmë shumë nga aktivitetet tona të përditshme, nga ana tjetër e ka mbështjellë trurin tonë me leshi pambuku, duke parashikuar përkeqësimin cerebral që prek njeriun gjatë pleqërisë, kur ne fillojmë të hedhim hapat tanë të parë. Revolucioni shkencor, ndryshe nga sa mund të mendohet, nuk është provë e evolucionit tonë, por një maskë e rënies sonë cerebrale.
Nga grabitqari dhe mbledhësi, njeriu është bërë kryesisht një konsumator dhe komoditetet që ai është mësuar të kenë prodhuar një mutacion të ngadaltë gjenetik që rezulton në një varfërim të aftësive të tij njohëse. Studimet shkencore kanë treguar se, nëse krahasohen gjenomet e fëmijëve dhe prindërve, shfaqet një ndryshim thelbësor, i cili tashmë është i dukshëm midis një brezi dhe tjetrit. Truri i njeriut ia detyron zhvillimin e tij luftës për mbijetesë. Dhe tani, që kjo pyetje duket se është zgjidhur plotësisht, dikush pyet nëse speciet njerëzore po evoluojnë.
Sipas dijetarit në fjalë, përgjigja është negative. Nevoja për zgjidhje të vazhdueshme mbijetese ishte e domosdoshme, dhe ata që bënin gabime ose nuk ishin në gjendje të gjenin një mënyrë për t’u strehuar nga i ftohti ose për t’i shpëtuar urisë, do të vdisnin. Tani, shpjegon Crabtree, bankieri që bën një gabim të madh thjesht “dënohet” me një bonus, ose, siç ndodh në shumicën e rasteve, ai nuk është viktimë e asnjë mase dhe as mbijetesa e tij nuk rrezikohet.
Shembulli i dhënë nga gjenetisti i njohur arrin të na bëjë të kuptojmë se nuk duhet të shqetësohemi më për gjetjen e zgjidhjeve herët për të mbijetuar dhe kjo ka çuar në një ndryshim në trurin tonë, më pak mendjemprehtë në zgjidhjen e problemeve sesa ai i një burri. që jetoi mijëra vjet e bën.
Involucioni mund të shihet edhe në mënyrën se si njeriu bashkëkohor komunikon. Ne priremi të shkurtojmë edhe pyetjen e thjeshtë “Si jeni?”. Dhe jo vetëm në gjuhën e shkruar. Tani gjithçka është shkurtuar dhe kushdo që përdor një gjuhë të lëmuar shikohet me dyshim, sikur të ishte një person që dëshiron të tregojë kulturën e tij.
Më kujtohet një shaka nga filmi i Nanni Moretti -t “ Palombella Rossa” , ku regjisori rebelohet kundër mënyrës së komunikimit të një gazetareje që përdor terma të huaj ose të papërshtatshëm për t’u shprehur. Nanni Moretti thekson se “Ata që flasin keq mendojnë keq dhe jetojnë keq”.
Mjafton të vëzhgojmë me kujdes atë që na rrethon për të kuptuar se po shkojmë drejt shkatërrimit të planetit: ndotje, hormone për të bërë kafshët e fermës të rriten me shpejtësi, pesticide për perime.
Zoti i parasë po sundon i pashqetësuar, sepse vetëm disa pyesin se çfarë skenarësh të ardhshëm po hapen për ata që do të na ndjekin. Ne flasim vetëm për rritje pa u ndalur në pasojat që ka sjellë kjo e ashtuquajtur rritje.
Nëse shkencëtarët dhe studiuesit e vënë në dukje këtë, vetëm disa ndalen për të reflektuar. Dhe nëse ndryshimi i klimës, i parashikuar shumë vite më parë, është bërë realitet, ne thjesht jemi mësuar me të. Jeta jonë nuk është në rrezik të afërt dhe shkencëtarët do të përpiqen ta zgjidhin problemin. Ky i fundit është arsyetimi më i përhapur, natyrisht që nuk shprehet as me një fjali të plotë. Ka edhe nga ata që vazhdojnë të mohojnë këtë provë dhe të akuzojnë këdo që guxon të flasë për to për disfatizëm. Gjithçka është në rregull, gjithçka është e bukur. Mendimi pozitiv është i gjithë bujë tani.
Nëse Charles Darwin do të lindte përsëri, në ditët tona, ai nuk do të fliste më për evolucionin e species njerëzore, por për vetëshkatërrim të ngadalshëm dhe, duke e zhvendosur vëmendjen tonë jo më te diskursi gjenetik i trajtuar nga Crabtree, por te aspekti filozofik, është e qartë se më shumë se pesëdhjetë vjet përparim dhe mirëqenie në vendet e industrializuara kanë prodhuar një ngurtësim dhe cinizëm të shpirtit njerëzor, i cili ka pasur pasoja sociale që me të vërtetë e bëjnë lëkurën tënde të zvarritet.
Pa u ndalur në kontradiktat sociale, ende tepër të dukshme, midis popujve të pasur dhe jugut të botës, apo pushtimit të demokracisë së fituar me vështirësi, ne duhet t’i përqendrojmë mendimet tona në këtë vetëvrasje masive të ngadaltë dhe të pashmangshme të sundimtarëve të padashur ose thjesht të pavetëdijshëm, shumëkombëshe dhe konsumatorë pa largpamësi, të cilët me kënaqësi vazhdojnë të shfrytëzojnë tokën dhe të shkatërrojnë mjedisin pa u kujdesur aspak se kush do të vijë pas nesh.
Përballë masakrave të emigrantëve që u mbytën ose u zhdukën nga hipotermia, ne jemi thuajse krejtësisht indiferentë ose mbyllim kufijtë duke nxjerrë justifikime sterile të “rrënjëve të krishtera”, kur kjo botë perëndimore, që ka bërë flamurin e saj liberalizmin më vulgar, nuk e di. Krishterimi as parimet e tij themelore. Në vend të kësaj, ne vazhdojmë të flasim për “rritje” në këtë planet pa shpirt, i cili ende sot mund të përkufizohet pa dyshim si “atom i errët i së keqes” sipas kujtesës së Pascolit.
Të mbyllur në “shtëpitë tona të ngrohta” ose në kutitë tona të zhurmshme të çelikut, ne vazhdojmë ekzistencën tonë me një pasiguri rrëqethëse, sigurisht të panjohur për gjyshërit tanë.
Njerëzimi është i përfshirë, i palosur pas egoizmit të tij të çmendur, dhe jo vetëm në këtë drejtim. Gazeta e njohur britanike “The Sun” ka zbuluar një studim të kryer nga disa shkencëtarë sipas të cilit, nëse vazhdojmë në këtë rrugë, në rreth një mijë vjet njeriu mund të ketë edhe tipare thuajse tërësisht të ndërlikuara.
Me sy më të mëdhenj për shkak të komunikimit verbal gjithnjë e më të mangët të bazuar kryesisht në shikim, edhe goja do të jetë më e vogël.
Për shkak të zhvillimit të teknologjisë, ne do të ishim më pak të përfshirë në arsyetim dhe do të jemi gati të mbështetemi në kompjuterë për kërkime dhe ushtrime llogaritëse. Pasoja mund të çojë gjithashtu në një ndryshim në madhësinë e trurit tonë.
Një hipotezë vërtet shqetësuese që do të kompletohej me plakjen e parakohshme të lëkurës për shkak të ngrohjes globale, me rritjen e obezitetit dhe me më pak dhëmbë dhe flokë.
Me ardhjen e internetit, shumë i dobishëm për shkëmbimin e informacionit ose për të mbajtur kontakte me miqtë që jetojnë jashtë vendit, megjithatë është vënë re se rrjetet sociale, nëse përdoren në mënyrë jo inteligjente, janë bërë për ata që duan të tregojnë numrin e lartë e miqve midis kontakteve, priza e ndërveprimeve të shumta, të pafundme, të destinuara padyshim që të mos çojnë në marrëdhënie reale.
Njeriu social po zhduket dhe ata shpesh mbështeten në këto mjete për emocione që do të kishin nevojë për nuanca më komplekse për t’u shprehur.
Prandaj, përparimi dhe evolucioni nuk janë sinonime, nuk ka dyshim për këtë dhe gjenetisti ynë pohon se «Nëse një qytetar athinas i vitit 1000 para Krishtit do të shfaqej mes nesh, ai do të ishte më i zgjuari dhe intelektualisht më i mprehti nga miqtë tanë. Ai do të kishte një kujtesë të pamposhtur, shumë ide dhe një vizion të qartë se cilat janë çështjet më të rëndësishme për t’u zgjidhur. Jo vetëm. Ai gjithashtu do të ishte shumë më i qëndrueshëm emocionalisht se ne. E njëjta gjë për banorët e Amerikës, Azisë, Indisë dhe Afrikës midis 2000 dhe 6000 vjet më parë. Pikërisht në atë periudhë arritëm kulmin e intelektit”.
Dhe, sipas Crabtree, në të ardhmen involucioni që po shohim tashmë do të përkeqësohet, ndonëse artikulli në fjalë garanton se do të jemi më budallenj, por shkenca do të ketë bërë aq shumë përparim sa të gjitha problemet tona janë zgjidhur. Një jetë më e lehtë me marrëzi në rritje, në mënyrë eksponenciale. Hipoteza e profesorit është vërtet ngushëlluese.
Megjithatë, ai nuk mori parasysh se një figurë tjetër njerëzore mund të merrte epërsinë dhe të përmbajë dëmin e një përparimi sigurisht të dobishëm, por që, nëse përdoret me pak konsideratë, mund të çojë në një involucion vërtet të frikshëm: njeriu ekologjik.
Shpëtimi i llojit njerëzor varet pikërisht nga ajo se kush ka largpamësinë që i lejon ata të parashikojnë një të ardhme të ndryshme nga ajo e aluduar nga shumë studiues. Një njeri që mund t’i bëjë njerëzit të kuptojnë se ka ardhur koha për të ndryshuar kursin. A është tashmë shumë vonë?
Përgatiti: Albert Vataj
