Nga Albert Vataj
Po, pesë vite më parë, më 15 prill 2019 një zjarr apokaliptik përpiu pjesë të konsiderueshme të Katedrales së Parisit, Notre-Dame de Chartres, një prej ikonave të artit, arkitekturës, kujtesës historike, përjetësimit në romanin legjendar të Viktor Hygo.
Zjarrit ju desh më pak kohë për të shkatërruar një prej tempujve ikonik të botës, Notre Dame, se sa ju desh qindra punëtorë dhe specialistë, arkitektë dhe artistë, dhe miliona euro, të zhbëjnë atë që bëri zjarri apokaliptik i sot pesë viteve më parë. Plot 250 kompani dhe grupeve artizanale janë përfshirë në rindërtimin e katedrales, e cili filloi në pranverën e 2022, pasi rrënojat ishin pastruar dhe themelet ishin siguruar. Presidenti Macron në një komunikim publik njoftoi se shpresonte se Katedralja e rindërtuar të mund të përfundonte deri në pranverën e vitit 2024, në kohën e hapjes së Lojërave Olimpike Verore, 26 korriku deri më 11 gusht 2024, por jo. Lajmet rreth katedrales bënë të ditur në shkurt 2024 se skelat u hiqën për të zbuluar majën e re të katedrales, të stolisur me gjelin e artë dhe një kryq. Ajo ofron një vështrim në të ardhmen ndërsa Notre Dame i afrohet rihapjes së saj madhështore më 8 dhjetor 2024.
Sipas, “The New York Times”, të datës 16 prill 2019 një ndër Katedralet më të famshme, Notre Dame në Paris është përfshirë nga flakët. Shkaku është ende i panjohur, megjithëse zëri të ndryshëm pohojnë se mund të jetë provokuar nga ndonjë faktor gjatë punës restauruese që po kryhet në të. Zjarrfikësit po përpiqen të vënë nën kontroll flakët pas evakuimit në zonë. Katedralja 674-vjeçare po lufton të mbijetojë, për të ruajtur historinë e saj dhe madhështinë që ka bërë botën të kthejë sytë nga ky zjarr apokaliptik.
Sipas “Zëri i Amerikës” që i referohet shtypit francez, Kryebashkiakja e Parisit Anne Hidalgo shkruante në Tëitter: “Një zjarr i tmerrshëm ka përfshirë katedralen Notre Dame në Paris, ndërsa zjarrfikësit janë duke u përpjekur të kontrollojnë zjarrin. Ne jemi mobilizuar në nivel lokal në lidhje të ngushtë me autoritetet e kishës. U kërkoj të gjithëve që të respektojnë perimetrin e sigurisë”.
Faqet e para të mediave prestigjioze botërore kanë trajtuar me prioritet tragjedinë e zjarrit apokaliptik që përfshi Katedralen e Parisit, duke e dëmtuar seriozisht pjesën më të madhe të saj.
Katedralja ishte pjesë e Trashëgimisë Botërore të UNESKO-s, vizitohej nga 12 milionë turistë në vit. Francezët e kishin ruajtur atë jashtëzakonisht mirë. Shumica e dritareve ishin origjinale dhe që nga shekulli i XIII kishte parë vetëm ndryshime të vogla.
Katedralja, mbi 100 metra e lartë, dallohej veçanërisht për 3 fasadat e saj të mëdha, ku janë gdhendur pamje e figura që ilustrojnë temat kryesore teologjike dhe tregime biblike.
Për arsye të arkitekturës, Katedralja Notre-Dame de Chartres vazhdonte të ishte një destinacion i rëndësishëm turistik për njerëz fetarë ose laikë. Katedralja ishte dikur qe tempull galo-romak; në shekullin IV, mbi tempullin e rrënuar, u ngrit një bazilikë merovinge e mbi të, një kishë romanike.
Një nga shembujt më të shkëlqyer të artit gotik-klasik, katedralja ishte 130 metra e gjatë, 48 e gjerë, 36 e lartë nga brenda, ndërsa nga jashtë, 69 metra. Ajo mund të zinte 6550 persona.
Katër rozetat, lule të mëdha prej guri e qelqi, me diametër trembëdhjetë metra, mbi një balaustër 7-metrash, ishin kryevepra të papërsëritshme. Lakueshmëria e plumbit u krijon vetratave mundësinë t’i bëjnë ballë erës, ndërsa struktura e fuqishme prej guri e prej hekuri e mbante prej shekujsh gjithë peshën e ndërtesës.
Katedralja kishte 10 kambana, më e madhja, Emmanuel është vendosur në kullën jugore dhe peshon pak më shumë se 13 ton dhe është ngarkuar për të shënuar orët e ditës dhe për raste të ndryshme dhe shërbime. Kjo kambanë gjithmonë bie e para, të paktën 5 sekonda para pjesës tjetër.
Deri kohët e fundit, kishte katër kambanat e shekullit të 19-të në rrota në kullën veriore, të cilat ishin duke u rrëzuar. Këto kambana duhej të zëvendësonin nëntë që u hoqën nga katedralja gjatë Revolucionit dhe u vendosën për shërbime dhe festivale të ndryshme.
Kambanat dikur u lëvizeshin me dorë, përpara se të përdoreshin motorët elektrikë. Kur u zbulua se madhësia e kambanave mund të shkaktonte lëkundje në të gjithë ndërtesën ato u morën jashtë përdorimit.
Në tetor të vitit 2019, qeveria franceze njoftoi se faza e parë e rindërtimit, stabilizimi i strukturës kundër shembjes, do të zgjaste deri në fund të vitit 2020. Në dhjetor 2019, Monseigneur Patrick Chauvet, rektori i katedrales, tha se kishte ende një Mundësi 50% që Notre-Dame të mos mund të shpëtohet për shkak të rrezikut që skela e mbetur të bjerë në tre kasafortat e dëmtuara. Rindërtimi nuk mund të fillonte përpara fillimit të vitit 2021.
Kujtojmë se në vitin 2022, një gërmim parandalues i kryer midis shkurtit dhe prillit, përpara ngitjes së një skele për rindërtimin e fletës së katedrales, zbuloi disa statuja dhe varre nën katedrale. Një nga zbulimet përfshinte një sarkofag plumbi të shekullit të 14-të, i cili u gjet 65 metra më poshtë, ku transepti kalon në nefin e kishës të shekullit të 12-të. Më 14 prill 2022, Instituti Kombëtar i Kërkimeve Arkeologjike Parandaluese të Francës (INRAP [ fr ]) njoftoi se sarkofagu u nxor nga katedralja dhe se shkencëtarët tashmë kanë parë në arkivol përmes një kamerë endoskopike, duke zbuluar pjesën e sipërme të një skeleti. Një zbulim tjetër domethënës ishte një hapje poshtë dyshemesë së katedrales, e cila ka të ngjarë të bëhej rreth vitit 1230, kur katedralja gotike ishte për herë të parë në ndërtim; brenda kishte fragmente të një ekrani kori që daton nga shekulli i 13-të, i cili ishte shkatërruar në fillim të shekullit të 18-të. Në mars 2023, në një tjetër zbulim të rëndësishëm, arkeologët zbuluan mijëra kapëse metalike në pjesë të ndryshme të katedrales, disa që datojnë në fillim të viteve 1160. Arkeologët arritën në përfundimin se “Notre Dame tani është padyshim katedralja e parë gotike e njohur ku hekuri u përdor masivisht për të lidhur gurët si një material ndërtimi i duhur.”
Ngjyra e brendshme e restauruar do të jetë “një tronditje” për disa vizitorë që kthehen, sipas gjeneralit Jean-Louis Georgelin, oficerit të ushtrisë franceze që drejton restaurimin. “Bardhësia nën pisllëk ishte mjaft spektakolare”. Guri u spërkat me një zgjidhje latex, për të hequr njollat dhe blozën e grumbulluar. Megjithatë, pastrimi i brendshëm i kishës me solucione latex u kritikua nga Michael Daley i Artëatch UK, duke iu referuar pastrimit të mëparshëm të Katedrales së Shën Palit në Londër. Ai pyeti: “A ka ndonjë bazë të mirë për dëshirën për të paraqitur një brendësi të bardhë të ndriçuar artificialisht dhe historike?” Jean-Michel Guilemont i Ministrisë së Kulturës Franceze u përgjigj: “Lartesat e brendshme do të rimarrin ngjyrën e tyre origjinale, pasi kishat dhe korridoret anësore ishin shumë të pista. Sigurisht që nuk është ngjyrë e bardhë. Guri ka një ngjyrën e tij natyrale, dhe arkitektët janë shumë të vëmendshëm për të marrë një patina që respekton shekujt”.
Deri më 8 dhjetor 2024 ky akses i turizmit të Parisit, kjo pjesë e historisë së Francës, kjo kujtesë e kohës dhe ikonë e besimit, do të qëndrojë e mbyllur për turistët dhe besimtarët, kureshtarët dhe hulumtuesit.
