Nga: Edi Rama
Fort i nderuari dhe shumë i dashuri Presidenti Klinton, Të dashur miq dhe të nderuar të ftuar. Nuk ka qenë kurrë më e vështirë për mua sesa të përgatitem të flas dhe pastaj edhe të flas tani këtu, duke e ditur se pas meje do ta marrë fjalën një njeri të cilit qysh përpara sesa të hyja në jetën e përditshme politike, ia kam parë, dëgjuar, lexuar fjalimet për shijen e jashtëzakonshme të udhëtimit drejt një bote më të mirë. Në krahët e pasionit të tij prej Uliksi, në kërkimin e një Itake paqeje, prosperiteti e dashurie mes njerëzve ku rruga është vetë qëllimi i të gjitha përpjekjeve.
E më pas, jo vetëm ia kam riparë, ri dëgjuar, rilexuar ato që ka thënë, por edhe studiuar se si i ka thënë për të mësuar jo vetëm prej përmbajtjes, por edhe prej artit të tij të pashembullt të komunikimit duke i analizuar ritmin, nënvizuar hapjet, kulminacionet, mbylljet, ndjekur intonacionin dhe përdorimin e duarve e mbi të gjitha duke i admiruar atë që as nuk mësohet dot, as nuk tregohet dot, empatinë magjepsëse qe e bën Presidentin Klinton një ndër oratorët më të mahnitshëm që ka njohur historia.
Me vetëdijen se qasja ime ndaj kësaj fjale këtu është si ajo e një artisti të sotëm i cili përpiqet të rievokojë afreskun e një mjeshtri të madh të rilindjes, duke e ditur se në artin e madhit ishte Zoti ndërsa në atë të të sotmit, më e shumta besimi, më lejoni t’ia nis si çdo nxënës duke evokuar bazat, që nga adresimi i Presidentit Klinton në inaugurimin e tij të parë si President në janarin e vitit 1993: “There is nothing wrong with America that can not be cured by what is right with America’’.
Do të ishte blasfemi ta citoja të përkthyer në shqip kwtu përpara autorit, ku ai predikon fuqinë e drejtësisë tek fjala e lamtumirës në janarin e vitit 2001: “keep building bridges, not walls and remember, our best days are still ahead”, ku na këshillon këmbënguljen deri në fund. Nga fjala përpara memorialit të shpërthimit terrorist në Oklahoma City: “ We are here to riafirm the simple but profound truth that the strongest force on earth is love. We must teach our children to resolve their conflicts with words, not weapons. We must teach them that before they lash out, they musty look inward”. Ku na tregon se rruga e pajtimit është e vetmja përtej dhembjes së shkatërrimit.
Tek fjala në memorialin e presidentit Franklin Delano Roosevelt: “F.D.R. liftes himself and others from the depths of their despair, because he refused to be a prisoner of fear”, ku na ushqen kurajën përballë çdo pengese.
Nga eulogjia në funeralin e kryeministrit të vrarë të Izaelit Yitzhak Rabin, “let us teach our children that the God of life is paint by violence and murder, and that the God of love rejoices in peace and reconciliation”, ku ngre lart tolerancën mbi çdo tundim hakmarrjeje.
Tek mbështetja për kandidatin e tij kundërshtar për shoqes së tij të armëve, në primaret e vitit 2008: “I want all of you who supported me, to support Barack Obama”, ku na mëson zotnillëkun dhe solidaritetin në frontin e përbashkët të ideve dhe kështu vazhdimisht përmes qindra fjalimesh, njëri më i bukur se tjetri, por pa diskutim dhe falë faktit se ai thoshte atë që bënte dhe bënte atë që thoshte, Presidenti Klinton ia rrëmbeu zemrën Amerikës dhe frymëzoi Europën dhe botën mbarë me forcën unikale të fjalës së tij.
Ai pararendi sivëllain e tij politik Toni Blair dhe hapi shtegun e rrugës së tretë në politikën europiane duke dhënë një kontribut historik jo vetëm për Amerikën, por për krejt shpirtin reformist të Europës të dalë nga pasperdja e hekurt, ku shembja e perandorisë sovjetike nxori në pah dhe ndryshkun ideologjik të së majtës europiane të cilës laburizmi i ri i Toni Blairit, e më tej qendra e re e Gerhard Schröder, i hapën rrugën e mbyllur në shumë vite duke i dhënë seriozitetin e alternativës qeverisëse dhe fuqinë për të shembur monopolin e konservatorëve europianë.
Një kritikë e përhapur e bazuar në një keqkuptim të madh mbi të majtën në pushtet të atyre viteve, është se ajo ishte shumë e adaptueeshme ndaj politikave liberale, por e vërteta është se ato ishin vitet e një revolucioni ripërtëritës brenda të majtës europiane e cila ia doli të rikthehej në qendër të skenës politike me një fuqi rrezatuese si një e majtë kritike, por konstruktive; me autoritet, por jo autoriatare; vizionare por jo fluturake.
Ajo luajti një rol themelor në lëvizjen e ‘’Europës Përpara’’ përtej hendeqeve ideologjike në një botë besim-humbur tek ideologjia dhe rrezatoi aq shumë anë e mbanë, përfshirë dhe mbi vetë të djathtën në Europë por edhe mbi ne këtu në Shqipërinë e vogël sepse ishte një rrugë e tretë gjenuine, jo një zgjatje e përsëritur e të parës dhe e të dytës, po një e mesme vërtetësish dialektike për atë botë të traumatizuar nga lufta e ftohtë.
Rruga e tretë, metoda Klinton, e vendos fokusin tek përgjegjësia qytetare dhe recetat funksionale më shumë se sa tek vijat ndarëse në shoqëri dhe tek partizanllëku politik.
Edhe për të majtën shqiptare, të dalë nga një bunker ideologjik ku ajo ishte mishërimi i më të keqes së komunizmit lindor, rruga e tretë ishte si uji në shkretëtirë dhe sedra nuk më lë të mos ua them, Zoti President, se sot e gjithë ditën Shqipëria është një nga të paktat vende rreth e rrotull, ku një parti e rrugës së tretë, vazhdon të qeverisë prej vitesh përmes reformash të paguxuara prej të tjerëve më parë dhe përmes fitoresh spektakolare.
E vërteta si drita e diellit është se pa atë revolucion politik, brenda së majtës europiane, ku e majta ideologjike në perëndim të Europës shihte tek Slobodan Miloseviçi, një viktimë potenciale të imperializmit amerikan dhe jo një xhelat të pashpirtë të popullit të dhunuar të Kosovës, Presidenti Klinton nuk do t’i kishte gjetur dot kurrë aleatët për shkrimin e historisë së çlirimit të Ballkanit Perëndimor nga diktatori i fundit. Jo vetëm kryeministrin Blair dhe kancelarin Schroeder por edhe kryeministrin e majtë të Italisë Massimo D’Alema dhe atë socialist të Francës Lionel Jospin, të cilët bashkë me kryeministrin konservator të Spanjës José María Aznar, ishin pesëshja kyçe që ia mundësoi mikut tonë të sotëm të nderit, vendim-marrjen historike të NATO-s për realizmin e njërit prej sukseseve më domethënëse të politikës së jashtme amerikane, çlirimin e Kosovës dhe çeljen e një epoke të re për këtë lagje të njohur botërisht si fuçia e barutit në zemër të Europës me emrin Ballkan.
Në shqiptarët kemi patur privilegjin ta përjetojmë drejtpërdrejtë në lëkurën e kombit tonë forcën rrëqethëse të fjalës së Presidentit Klinton në mbrëmjen e 24 marsit të vitit 1999, kur ai iu drejtua Amerikës dhe mbarë botës për të lajmëruar: “Today I authorize the armed forces of United States to begin a series of air strikes against Serbian forces, responsible for the brutality in Kosovo”.
Ai fjalim përveçse një tjetër perlë e thesarit të oratorisë klintoniane është për historinë e Kosovës, por edhe të vetë rajonit tonë një gur përcaktues i rrugës së të ardhmes, siç është për Amerikën fjalimi i presidentit Abraham Lincoln në një 1863 në Gettysburg, “për një qeveri të njerëzve, me njerëzit dhe për njerëzit”. Apo siç është për Britaninë e madhe fjalimi i kryeministrit Churchill në 4 qershor të vitit 1940 ‘Ne do të luftojmë”.
“Across the Atlantic, we and our allies will do what is necessary. The Kosovo conflict is a defining moment for NATO. The credibility of this alliance is at stake. We either stop the violence, or watch the vaulters descend to feast on the corps of yet another small country”. Adresimet e tij të drejtpërdrejta për të dy popujt e përfshirë pa dëshirën e tyre në një konflikt mizor të shkaktuar prej logjikes perverse të një regjimi diktatorial kanë lënë pa frymë atë natë çdo shqiptar dhe çdo serb.
“I want to speak directly to the people of Kosovo. This war was not of your making, it was waged by others who sought to divide and conquer you. Your cause is right your cause is just and your cause will prevail. I want to speak directly to the people of Serbia. This is not your war. Your soldiers and civilians are not the targets. Make no mistake. We do not hate you. We fight only when we must and when we fight, we fight to prevail. We will not waver, we will not tire, we will not falter and we will not fail. Peace and freedom will prevail”.
Filozofët kanë debatuar rreth forcës të përcaktuar të klimës së një vendi mbi karakterin e njerëzve. Duke qenë shqiptar unë kam dëshirë të besoj se e njëjta gjë mund të thuhet edhe për emrat e vendeve, fundja ne jemi vendi i shqiponjave dhe na vjen shumë mirë që kjo të jetë e vërtetë. Vendlindja e presidentit Klinton quhet Hope, shpresë dhe mbase nuk është krejt rastësi që shpresën, shtëpinë e tij, ai ua ridha shqiponjave të përzënë nga shtëpia në Kosovë.
Presidenti i 42-të i Shteteve të Bashkuara na mësoi me shembullin e oratorisë së tij dhe me forcën e shembullit të tij se të kesh shpresë do të thotë të besosh, se ka vetëm regjime dhe qeveri të këqija, nuk ka kurrë popuj të këqij. Askush nuk e di sesi të kishte qenë e sotmja e rajonit tonë pa zotërinë që do të flas pas pak, por mund të thuhet pa frikë se koha që ka rrjedhur nga ai vendim historik dhe deri më sot mund të kishte qenë shumë më e zymtë sesa edhe mund të guxojmë ta marrim me mend. Jo vetëm për Kosovën dhe për pasojë për të gjithë shqiptarët, por dhe për Serbinë dhe për pasojë për të gjithë serbët, dy kombet më të mëdhenj të Ballkanit popujt e të cilëve janë të shtirë në më shumë sesa brenda shtetit tyre amë dhe janë të dënuar të jetojnë përjetësisht së bashku duke zgjedhur që ose ta kthejnë Ballkanin në hapësirën e një jete të re të triumfit, të paqes mes veti ose ta lënë peng mes mureve të vjetra të frikës dhe të jetuarit me kurriz ndaj njeri tjetrit, por mund të thuhet besoj pa frikë se gjysmë milionë refugjatët kosovarë të cilët nën furinë e makinerisë gjakatare të Beogradit erdhën për të kërkuar shpëtim në Shqipëri, mund të mos ishin kthyer dot më në shtëpi. Vetë kasapi i Beogradit mbase mund ta kishte ngrysur jetën në pushtet dhe jo prapa hekurave dhe e shkuara për të ardhur deri këtu ku jemi mund të kishte grabitur kushedi sesa kohë akoma të ardhmes së popujve të Ballkanit.
Pa diskutim kontributi i drejtpërdrejtë personal i presidentit Klinton për shqiponjën tonë binjake matanë bjeshkëve është i të tilla përmasave saqë eklipson natyrshëm kontributin e administratës Klinton për Shqipërinë, i cili në vetvete ishte mjaftueshëm i çmuar në atë kohë kur vendi ynë dilte nga një izolim i paparë askund në lindjen komuniste si një Kore Veriore në mes të Europës, ku liria erdhi bashkë me një kaos dhe një çoroditje te pashoqe.
Në mbështetje të Shqipërisë presidenti Klinton firmosi krijimin e Fondit Shqiptaro-amerikan dhe qeveria e tij e mbështeti Shqipërinë jo thjeshtë përmes programeve të ndryshme të ndihmës, por në radhë të parë duke çelur epokën e re të partneritetit strategjik me SHBA i cili u formalizua me marrëveshjen historike të partneritetit pak kohë më parë. Ai gjithashtu dërgoi në vendin tonë ambasadorët e tij, pasionantin William Ryerson, shumë të respektuarën Marisa Lino, të kujtuarin gjithnjë me dashamirësi Joseph Limprecht, të cilët na shoqëruan me përkushtim në të përpjetën plot gropa të tranzicionit nga ferri në demokraci, por përsëri e përsëri ashtu siç ishte për Amerikën, Europën dhe mbarë botën e progresistëve të këtij planeti presidenti Klinton ishte pikë referimi dhe frymëzimi për ne shqiptarët, që ta ushqejmë pa pushim shpresën dhe ta bëjmë atë shtëpinë tonë.
I dashur zoti President, ne në Shqipëri nuk merremi vesh lehtë me njeri tjetrin. Së fundi, as ju në Amerikë por unë po flas për ne, e kemi të vështirë të bëhemi bashkë nëse një armik i përbashkët nuk na detyron. Madje është e sigurt se ne mund të mos biem dakord edhe për këtë që sapo unë thashë, por unë nuk besoj se ndonjë vend tjetër i botës përfshirë në Arkansas ju do të gjeni dot një konsensus më të madh sesa në Shqipëri, dje, sot dhe gjithmonë.
Unë e them këtë jo vetëm me bindje subjektive, por edhe me një provë objektive, se Arkansasi u kthye dhe mbeti një shtet i kuq që kur ju dolët nga Shtëpia e Bardhë ndërkohë që Shqipëria jam i lumtur tua u them, i është sot e gjithë ditën besnike frymës se metodës Klinton.
Natyrisht zoti president, Shqipëria është vendi më pro amerikan që mund të gjendet sot, përfshirë edhe krahasuar me Teksasin, por ju jeni presidenti më shqiptar që ne mund të gjenim ndonjëherë në Amerikë dhe me respektin më të madh për të gjithë presidentët e vendit tuaj të bekuar, vendi juaj ne zemrën e kombit tonë është aty ku qëndron miku më i madh i nderit.
Tani, përpara sesa unë të tërhiqem si çiraku që i hap rrugën mjeshtrit, dua t’ia kaloj mikrofonin disa prej këtyre djemve që shihni të ulur nëpër shkallë, të cilët nuk janë këtu për të zbukuruar sfondin e kësaj ceremonie mikpritjeje, por janë ftuar këtu personalisht për një arsye që sapo ata t’iu prezantohen, ju do ta merrni vesh!
*Fjala e Kryeministrit Edi Rama në ceremoninë e nderimit me “Kordonin e Madh me Yll të Mirënjohjes Publike” për Presidentin Klinton
