Ajo, Marilyn Monroe e vërtetë, ajo e shpirtjes krijuese të Pier Paolo Pasolinit

Nga Albert Vataj

Nuk ka më fjalë për të shtuar në legjendën që u ngjiz mbi të. E megjithatë, gjithmonë mbetet diçka për t’u thënë kur nëpërmjet poezisë përpiqemi të kuptojmë shpirtin që vuajti përtej glamurit dhe ikonës. Pier Paolo Pasolini, me ndjeshmërinë e tij therëse dhe trishtimin e tij të njohur për të padukshmen, shkroi për Marilyn Monroe një poezi që nuk është thjesht homazh, por një zbulim – një rrëfim i asaj që ajo donte të ishte, por që askush nuk e dëgjoi mjaftueshëm.

Në rreshtat e tij nuk shfaqet diva e ekranit, as buzëqeshja magjike e reklamës. Aty lind një Marilyn e përbrendshme, e shqetësuar, e përndjekur nga kujtimet e një fëmijërie të braktisur dhe e plagosur nga një botë që i kërkoi vetëm bukurinë, por nuk u interesua kurrë për brishtësinë e saj njerëzore. Ajo nuk ishte thjesht një figurë filmike, por një qenie që nuk arriti kurrë ta tejkalojë dot dritën verbuese të vetvetes publike.

Në thelb, ajo ishte një fëmijë që nuk e njohu kurrë ngrohtësinë, një grua që i duhej të ndërtonte vetveten mbi grumbuj pasigurish dhe mashtrimesh. Psikanaliza nuk mjaftoi, fama as që e preku thelbin e saj. Suksesi ishte një maskë që i rëndonte gjithnjë e më shumë mbi fytyrë. Ishte një shpirt që jetoi gjithmonë në një gjendje të përhershme ndarjeje – mes asaj që ishte dhe asaj që duhej të ishte për të tjerët.

E në atë natë të qetë gushti të vitit 1962, kur 47 pilula Nembutal dhe një dozë e rëndë barbituratesh i mbyllën përfundimisht portën e brendshme të vuajtjes, ajo ndoshta nuk kërkonte vdekjen, por qetësinë. Ndoshta kërkonte të dëgjohej, më në fund, nga një heshtje që nuk i kërkonte asgjë.

Poezia e Pasolinit nuk i jep përgjigje, por na jep lejen të afrohemi – të paktën për një çast – me atë që Marilyn ishte vërtet: një qenie njerëzore që më shumë se gjithçka donte të ndjehej e dashur, jo e admiruar. E ndoshta vetëm ata që kanë njohur vetminë dhe plagët e thella të shpirtit mund të kuptojnë atë çka ndodhi në orët e vona të asaj nate, atë vetmi që nuk mund ta shuajë as drita e ekranit më të ndritshëm.

Ndoshta, në këtë rilexim të thellë, do ta njohim më mirë. Jo si yll. Por si njeri.
Ndoshta!

Ajo, Marilyn
nga Pier Paolo Pasolini

Nga bota e lashtë dhe nga ajo e ardhshme
mbeti vetëm bukuria,
dhe ti, motër e vogël e gjorë,
ajo që vraponte pas vëllezërve të saj më të mëdhenj,
qeshje e qaje me ta,
për t’i imituar.

Motër e vogël,
e kishe veshur me përulësi atë bukuri,
dhe shpirti yt, si i një bije njerëzish të thjeshtë,
nuk e dinte kurrë se e kishte atë,
sepse përndryshe nuk do të kishte qenë bukuri.

Bota të mësoi,
dhe bukuria jote u bë e saj.
Mbeti vetëm bukuria
nga bota e frikshme e vjetër dhe ajo edhe më e frikshme e së ardhmes,
dhe ti e mbartje me vete si një buzëqeshje e nënshtruar.

Bindja kërkon shumë lot të gëlltitur,
shumë dorëzim të vetes ndaj të tjerëve,
shumë shikime gazmore që lypin mëshirë.
Kështu, ata e morën bukurinë tënde.
U zhduk si një grimcë ari.

Nga bota e lashtë budallaqe
dhe nga bota e egër e së ardhmes
mbeti një bukuri
që nuk kishte turp të aludonte për gjoksin e vogël
të një motre të vogël,
për barkun e zhveshur aq lehtë.
Dhe për këtë, ishte e bukur,
njësoj si vajzat e ëmbla të botës suaj,
vajzat e tregtarëve që fitonin konkurse bukurie në Miami apo Londër.

U zhduk si një pëllumb i artë.
Bota të mësoi këtë,
dhe kështu bukuria jote nuk ishte më e jotja.

Por ti ishe ende një fëmijë,
budallaqe si lashtësia,
mizore si e ardhmja,
dhe mes teje dhe bukurisë sate, të pushtuar tashmë nga pushteti,
u vesh gjithë marrëzia dhe mizoria e së tashmes.

E mbajte gjithmonë me vete si një buzëqeshje përmes lotëve,
e pahijshme përmes pasivitetit,
e pahijshme përmes bindjes.
U zhduk si një pëllumb i bardhë i artë.

Bukuria jote mbijetoi nga bota e lashtë,
e dëshiruar nga bota e ardhshme,
e pushtuar nga bota e tanishme,
u bë një e keqe vdekjeprurëse.

Tani vëllezërit më të mëdhenj më në fund kthehen,
ndalin për një çast lojërat e tyre të mallkuara,
dalin nga shpërqendrimi i tyre i egër,
dhe pyesin veten:
«A mund të na kishte treguar rrugën Marilyn,
Marilyn e vogël?»

Tani je ti ajo që nuk vlen më asgjë,
e mjera, me buzëqeshjen tënde,
je e para përtej dyerve të botës,
e braktisur ndaj fatit të saj të vdekjes.

Në këtë poezi të tronditshme, Pasolini nuk shkruan thjesht për Marilyn Monroe-n. Ai flet për një plagë të thellë të botës moderne – për mënyrën sesi bukuria, pafajësia dhe shpirti i thjeshtë përdoren, shfrytëzohen dhe më pas braktisen.

Pasolini i qaset Marilyn-it jo si mit, as si seks-simbol, por si një “motër e vogël”, një krijesë e brishtë dhe e paqëllimtë që mban mbi supe peshën e një bote të etur për ta gëlltitur bukurinë. Ai sheh tek ajo njeriun, para se të jetë ikonë. Shpirti i saj nuk e dinte se ishte e bukur — dhe pikërisht ajo padije e kthente në të tillë.

Bukuria, për Pasolinin, nuk është pasuri apo forcë, por diçka që mund të rrezikojë të shkatërrojë njeriun që e zotëron, nëse bie në duart e një bote që nuk ka më ndjeshmëri, as mëshirë.

Figura e “buzëqeshjes së bindur” është një nga më të dhimbshmet. Ajo përmbledh gjithë pasivitetin e detyruar që i është imponuar Marilyn-it. Është buzëqeshja e atyre që nuk guxojnë të jenë vetvetja, sepse janë kthyer në pasqyra të projeksioneve të të tjerëve. Bukuria, që në fillim është dhuratë, shndërrohet në mallkim, në “një e keqe vdekjeprurëse”.

Pasolini e sheh vdekjen e saj jo si akt të çmendurisë, por si një përfundim tragjik të një procesi shoqëror. Marilyn, me gjithë brishtësinë dhe mungesën e vetëdijes për përmasat që kishte marrë imazhi i saj, mbeti “e para përtej dyerve të botës”. E braktisur jo vetëm nga njerëzit, por edhe nga epoka që e përdori si simbol, e pastaj e harroi.

Poezia përfundon me një pyetje që tingëllon si një psherëtimë ekzistenciale:

“A mund të na kishte treguar rrugën, Marilyn e vogël?”
Ndoshta ajo nuk pati kohë, nuk pati fuqi, por në pafajësinë e saj që nuk mbrohej dot nga bota, qëndron sinjali i heshtur i një rruge tjetër: rruga e njeriut të brishtë, të bukur, të ndershëm – që mund të na shpëtojë nga mizoria e së tashmes nëse dimë ta dëgjojmë.