Nga Albert Vataj
Që nga vdekja e tij në paraburgimin britanik, në ishullin e Shën Helenës më 1821, pretendimet se Napoleon Bonaparte, ose u vra, ose u largua nga ishulli, nuk janë zhdukur kurrë plotësisht. Siân Rees i shqyrton këto teori në detaje, duke eksploruar vdekjet e shumta të Napoleonit, shkruan Histori Extra, e cila trajton teoritë e fundit të një perandori.
“Vdekja ime është e parakohshme. Unë jam vrarë nga oligopoli anglez dhe vrasësi i tyre të paguar”.
Këto ishin fjalët e Napoleon Bonapartit kur ai diktoi testamentin e tij të fundit, në prill të vitit 1821. Një nga manipuluesit më të aftë të historisë, Napoleoni ishte një njeri që i çoi hakmarrjet e tij në varr, vijon artikulli.
Një ditë pas vdekjes së tij më 5 maj 1821, 16 vëzhgues morën pjesë në autopsi, shtatë prej tyre ishin mjekë. Ata dolën unanim në përfundimin, se Napoleoni kishte vdekur nga kanceri në stomak.
A i futën rivalët francezë helm në verën e tij? U helmua me arsenik? A ishte vërtetë Napoleoni ai që vdiq në Longwood House, në maj 1821? Për gati dy shekuj, këto pyetje dhe më shumë janë debatuar dhe diskutuar pambarimisht, duke tentuar ta mbajnë përgjithmonë të ngërthyer në mister vdekjen e tij.
“Pas vdekjes sime, e cila nuk është shumë larg, dëshiroj ta hapni trupin tim… Dëshiroj ta nxirrni zemrën time, ta vini në shportë dhe ta çoni në Parmë, te e dashura ime Maria Luiza… Ju preferoj ta kontrolloni barkun tim me shumë kujdes. Për këtë të bëni raport të saktë dhe të hollësishëm dhe t’ia jepni djalit tim… Ju porosis që të mos lëshoni asgjë në këtë shqyrtim” Ky ishte testamenti i Napoleon Bonapartit, gjeneralit që u bë diktator dhe triumfuest që tranformoi Europën.
Një vdekje e ngadaltë
Ajo vdekje nuk erdhi papritur. Për muaj të tërë Napoleoni vuante nga dhimbje barku, të përziera, djersitje gjatë natës dhe temperaturë. Kur ai nuk kishte kapsllëk, ai u sulmua nga diarreja; ai humbi peshë. U ankua për dhimbje koke, këmbë të dobëta dhe siklet në dritë të ndritshme.
Mishrat, buzët dhe thonjtë e tij ishin pa ngjyrë. Shkurtimisht, ai e kuptoi se po helmohej, por më pas vendosi se kishte të njëjtin kancer që kishte vrarë babanë e tij dhe se e gjithë ndihma mjekësore ishte e kotë. Më 4 maj 1821, ai humbi vetëdijen. Më 5 maj, një botë e tronditur doli lajmi se njeriu i madh kishte vdekur – dhe filluan pyetjet.
Teoricieni i parë i konspiracionit ishte mjeku irlandez, Barry O’Meara, i cili kishte qenë kirurg i anijes në HMS Bellerophon, kur Napoleoni iu dorëzua kapitenit të saj, pas betejës së Waterloo-s dhe u bë mjeku personal i Napoleonit. O’Meara u kujdes për ish-perandorin për tre vjet, derisa ai hodhi “bombën” duke pohuar se guvernatori britanik i Shën Helenës, Sir Hudson Lowe, e kishte urdhëruar atë t’i “shkurtonte jetën Napoleonit”. Ai, çuditërisht, u shkarkua, vijon shkrimi i Histori Extra.
Sir Hudson ishte jashtëzakonisht i mirënjohur si një horr britanik tallës, që është versioni që ka ardhur në histori dhe, jo rastësisht, versioni që Napoleoni donte që bota të besonte. Napoleoni kishte një plan dinak për të shpëtuar nga Shën Helena, duke pretenduar se klima e saj e pashëndetshme po e dobësonte atë fatalisht, dhe ngriti këto pretendime duke përdorur autoritetin mjekësor të Dr O’Meara në mbështetje.
O’Meara ra pas sharmit të famshëm të pacientit të tij dhe me bindje mbështeti pretendimet e tij: në 1818, ai akuzoi guvernatorin Lowe, se po përpiqej të përshpejtonte vdekjen e Napoleonit dhe në 1822, ai botoi një libër duke pretenduar se qeveria britanike ishte e vendosur të eliminonte të gjitha mundësitë e një tjetër rikthim të Napoleonit.
Shumë njerëz dyshuan se O’Meara kishte të drejtë, por askush nuk mund ta vërtetonte këtë. Ende nuk ekzistonte asnjë metodë për të vërtetuar praninë e arsenikut në një kufomë, dhe Napoleoni, në çdo rast, ishte varrosur në katër arkivole dhe nën një pllakë të madhe shkëmbi. Nëse Napoleoni do të ishte vrarë, dukej sikur vrasësi kishte ikur me të – derisa, domethënë, një dentist suedez që pinte duhan e ndeshi historinë rreth 100 vjet më vonë dhe vazhdoi atje ku e kishte lënë O’Meara.
A u vra Napoleoni?
Kur letrat private të shërbëtorit të dhomës së Napoleonit u botuan në vitet 1950, duke ofruar rrëfime intime të ditëve të fundit të perandorit.
Nga 31 simptoma të helmimit me arsenik të zbuluara nga shkencëtarët që nga viti 1821, Napoleoni paraqiti 28, kështu që Forshufvud i kërkoi një universiteti skocez të kryente një test të ri të zbulimit të arsenikut. Analiza e aktivizimit të neutronit (NAA) u krye në qimet e kokës së Napoleonit të viteve 1816, 1817 dhe 1818 – ai ishte një dhurues i jashtëzakonshëm i brave – dhe zbuloi nivele të larta fatale të arsenikut në sistemin e tij. O’Meara, me sa duket, kishte të drejtë: Napoleoni ishte vrarë – por nga kush?
Milioneri kanadez i bodybuilding-ut Ben Weider (zbuluesi i të riut Arnold Schwarzenegger) po arrinte në të njëjtin përfundim me anë të një metode tjetër. I bindur se Napoleoni kishte ‘mbaruar’, Weider kishte krehur shumë kujtime të shkruara nga anëtarët e familjes Longwood, për të dhëna.
Kur ai dhe Dr Forshufvud mblodhën prova të simptomave të përshkruara në kujtime dhe i krahasuan ato me majat dhe nivelet e ulëta të përthithjes së arsenikut të shfaqura nga analiza e NAA, ata besuan se kishin prova të dozave të administruara në intervale gjatë disa viteve. Libri i tyre i titulluar pa kompromis, “Vrasja në Shën Helena”, emëroi gjithashtu një të dyshuar të ri: shokun e vjetër të Napoleonit, Charles Tristan, markez de Montholon, një personazh në hije, gruan e të cilit Napoleoni e kishte joshur, i cili ishte i dëshpëruar të largohej nga ishulli dhe që donte të përfitonte personalisht nga do.
A u helmua Napoleoni me arsenik?
Megjithatë, kjo teori shumëngjyrëshe nuk i bindi të gjithë: edhe nëse arseniku e kishte vrarë Napoleonin, kjo nuk do të thotë se dikush e kishte vrarë Napoleonin me arsenik. Në vitet 1980, debati i helmimit u zhvendos në një drejtim tjetër, duke teorizuar se Napoleoni thjesht mund të kishte thithur mjaftueshëm arsenik nga mjedisi i tij për ta vrarë atë. Një shtëpi e shekullit të 19-të ishte e ngopur me arsenik: kozmetikë, tonik për flokët, cigare, dyll vulosës, tenxhere gatimi, pluhura kundër insekteve, helm për miu, krem për kek – të gjitha ishin toksike.
Kur një kimist i Universitetit të Newcastle eksperimentoi në një copë letër-muri Longwood të vjedhur nga një turist i shekullit të 19-të, ai zbuloi gazrat helmues të nxjerrë nga një myk që rritej pas saj, madje mund të kishin kontribuar në fundin fatal të Napoleonit. Studiuesit e mëvonshëm testuan qimet nga djali i Napoleonit; gruaja e tij e parë, perandoresha Josephine; dhe 10 persona të gjallë, duke arritur në përfundimin se evropianët në fillim të shekullit të 19-të, kishin deri në 100 herë më shumë arsenik në trupin e tyre, sesa personi mesatar që jeton tani. Palët fajtore të pajetë u mblodhën papritur në skenën e krimit.
‘Shkolla e vrasjeve’ nuk kishte asgjë. Për disa vite, të dy shkollat e mendimit e lanë atë me teste dhe kundërteste: FBI, Scotland Yard, Instituti Forenzik i Strasburgut, laboratorët e policisë së Parisit – të gjitha kryen teste dhe të gjitha konfirmuan se nivelet e larta të arsenikut kishte qenë i pranishëm në sistemin e Napoleonit, por ende askush nuk mund t’i përgjigjej me siguri pyetjes se si kishte arritur helmi atje.
Mbretërit e restauruar Burbon të Francës (të cilët kishin po aq interes sa britanikët për të mbajtur Napoleonin poshtë) kishin kërcënuar (ata pretendonin) se do të bënin publike përvetësimin e fondeve ushtarake të Montholon nëse ai nuk pranonte t’i jepte Napoleonit një Mickey Finn arseniku.
A është varri i Napoleonit bosh?
Ndërkohë, një debat i dytë u ndez në sfond: zëvendësimi. Ideja e perandorit zëvendësues është përdorur në filma dhe romane dhe sigurisht, admiruesit më të ngacmuar të Napoleonit ishin (dhe janë) të sigurt se ai jetoi – dhe se njeriu që vdiq më 5 maj ishte dikush tjetër.
Versioni më befasues i teorive të zëvendësimit pohon se Napoleoni nuk shkoi fare në Shën Helena: se një dyshe u dërgua në vend të tij ndërsa ish-perandori u tërhoq në Verona duke shitur paqësisht syze, derisa u vra duke u përpjekur të ngjitej në muret e një pallat austriak për të parë djalin e tij të vogël. Mjerisht, përralla të tilla edhe pse qarkullojnë nuk kanë asnjë bazë dokumentare.
Një teori e dytë zëvendësimi sillet rreth Jean-Baptiste Cipriani, shërbëtor në Longwood, deri në vdekjen e tij në shkurt 1818, gjatë një epidemie hepatiti, dhe u varros aty pranë. ‘Shkolla Cipriani’ pretendon se britanikët gërmuan fshehurazi trupin e Napoleonit në fund të viteve 1820 për arsye të tyre të pashpjegueshme.
Kur u përballën me një kërkesë franceze në vitin 1840 për ta zhvarrosur Napoleonin dhe për ta kthyer atë në Paris, britanikët për këtë arsye gërmuan me ngut varrin e Ciprianit dhe e hodhën në varrin bosh të Napoleonit. Pse, ka kërkuar ‘Shkolla Cipriani’, oficeri britanik përgjegjës i ka lejuar vëzhguesit francezë të pranishëm ta shohin trupin vetëm në mesnatë, me dritë pishtari? Pse nuk do të lejonte të bëheshin skica? Pse arkivoli u hap vetëm për dy minuta para se të mbyllej përsëri dhe të hipte në bordin e fregatës franceze?
Maska të rreme vdekjeje, çorape të kalbura, plagë të zhdukura të fytyrës, pozicioni i vazove që mbajnë organet e brendshme – detajet e pretenduara dhe të mohuara janë shumë për t’u futur këtu, por i kanë mbajtur studimet Napoleonike të lumtura për vite me radhë. Në vitin 1969, në dyqindvjetorin e lindjes së Napoleonit, një gazetar francez madje botoi një ‘thirrje’ qëllimisht të bujshme drejtuar britanikëve: Anglais, rendez-nous Napoleon! (Na kthe Napoleonin!) Pohimi i tij befasues ishte se familja mbretërore britanike e kishte rivarrosur Napoleonin në Westminster Abbey, fyerja e fundit.
E vërteta më prozaike është se trupi i Napoleonit (pothuajse) me siguri gjendet nën kupolën e Les Invalides në Paris. Megjithatë, derisa autoritetet franceze të lejojnë që arkivoli të hapet për teste, teoritë do të vazhdojnë të vërtiten – disa në libra të respektuar dhe disa në qoshet më emocionuese të internetit – për fatin përfundimtar të një prej personazheve më magjepsës të historisë, përfundon Histori Extra.
Siç dihet, Napoloni vdiq në duart e priftit Ange Vignali më 5 maj 1821. Ai kishte kërkuar të varrosej në brigjet e Senës, por u varros në “luginën e shelgjeve” të ishullit të Shën Helenës, në një varr të pashënuar. Kaq nuk mjafton, sepse një legjendar nuk mund të kishte një fund ndryshe ngase të mbetej veçse legjendë.
